انسان شناسي از منظري نو

نظریه هایی پیرامون طبیعت انسانی

 

درباره طبیعت انسانی چهار نظریه وجود دارد:

 

1- برخی از متفکران، طبیعت انسان را خوب می دانند و معتقدند که انسان موجودی شایسته است. این نظریه را به دو نظریه فرعی می توان تقسیم کرد:

 

الف- برخی معتقدند که انسان تکامل یافته ترین موجودات عالم طبیعت است. یعنی انسان اشرف موجودات است.

بر این نظریه دو انتقاد وارد است: اولا ما هنوز طبیعت را به طور کامل نشناخته ایم تا بدانیم چه موجوداتی وجود دارند و در میان ان موجودات، ایا انسان برتر است یا نه؟ ثانیا نباید پیچیدگی ابعاد انسان و تنوع استعدادهای او را با اشرف موجودات بودن او اشتباه کنیم.

 

ب- عده ای معتقدند که انسان موجودی شایسته و با عظمت است، ولی نمی توان او را تکامل یافته ترین موجودات یا اشرف موجودات دانست، زیرا به استثنای اقلیتی از انسان ها، سایر افراد در خودخواهی و لذت پرستی غوطه ور بوده اند.

 

2- برخی از متفکران معتقدند که طبیعت انسانی بد است. از نظر ان ها انسان موجودی خودخواه است و در اشباع خودخواهی هایش از پایمال کردن حقوق دیگران ابایی ندارد. ما در تاریخ با چهره نرون روبه رو هستیم که می گفت: "ای کاش همه انسان ها یک گردن داشتند و من ان را یکباره قطع می کردم". یا با آناستاس مواجه هستیم که برای استنشاق هوا مالیات وضع کرده بود.

با مطالعه تاریخ بشری نمی توان این نظریه را پذیرفت، زیرا در کنار خودپرستان حیوان صفت، انسان های ارزشمند و با عظمت نیز وجود داشته اند.

 

3- عده ای نیز معتقدند که ما اصول بنیادین طبیعت بشری را نمی شناسیم، اما این قدر می دانیم که انسان ها در طول تاریخ خودخواهی ها و لذت پرستی های بسیار از خود نشان داده اند. انسان های بسیاری خود را هدف و دیگران را وسیله تلقی کرده اند.

این نظریه با دو اشکال روبه روست: اولا، نمی توان ادعا کرد که از اصول بنیادین طبیعت هیچ چیز نمی دانیم. ما ابعادی از وجود بشر را شناخته ایم. ما برخی از ابعاد فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی انسان را شناسایی کرده ایم و نمی توان تلاش های اندیشمندان انسان شناس را نادیده گرفت.

ثانیا، اگر در طول تاریخ انسان هایی بر مبنای خودخواهی و لذت پرستی و سودجویی حرکت کرده اند، عده ای هم با انگیزه های عالی انسانی زیسته اند.

 

4- از یک نظر، انسان دارای استعدادهای بسیار متنوعی است که فقط برخی از آن ها را از خود بروز داده است. به فعلیت رسیدن استعدادهای انسانی را در دو بعد می توان مشاهده کرد:

 

الف- به فعلیت رسیدن استعدادهای انسانی که مستند به عوامل جبری زندگی هستند.

 

ب- توجه و اشتیاق جدی انسان ها به تعالی و کمال خود. گروهی از انسان ها در به فعلیت رساندن استعدادهای خود، گام های موثر برداشته اند. تعالی طلبان همواره اصول و ارزش های انسانی را از خطر سقوط حتمی نجات داده اند. طبق این نظریه، انسان هم دارای عظمت ها و ارزش های فوق العاده است و هم دارای پلیدی ها و تبهکاری ها.

 

طبیعت انسان در قران

 

آياتي در مورد انسان در قرآن آمده كه برخي از عناصر رواني و ابعاد مثبت و منفي انسان را مطرح مي كند، نه آن كه خداوند با بيان اين گونه آيات، طبيعت انسان و ماهيت او را بيان كند. نظير آيات زير:

 

خُلِقَ الاِنسانُ ضَعيفآ

"انسان ضعيف آفريده شده است." (نساء 28)

 

خُلِقَ الانسانُ مِن عَجَل

"انسان از شتاب آفريده شده است." (انبياء 37)

 

اِنَّ الاِنسانَ خُلِقَ هَلُوعآ اِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعآ و اِذا مَسَّهُ الخَيرُ مَنُوعا

انسان هلوع آفريده شده است. اگر شري به او برسد، جزع و شيون راه مي اندازد و اگر چيزي عارض او شود، آن را از ديگران منع مي كند." (معارج 21- 19)

 

بايد توجه داشت كه با اين آيات نمي توان تمامي حقيقت و ماهيت انسان را مورد بررسي قرار داد. در واقع، با نظر به محدود نبودن مراتب رشد و كمال و سقوط و هبوط انسان، نمي توان ادعاي شناخت كامل او را نمود. استعداد و مختصاتي هم كه قرآن در مورد انسان مطرح كرده، بيان ماهيت انسان نيست، بلكه بيان حالات و كيفياتي است كه آدمي مي تواند از خود بروز دهد. اگر آيات قرآني به بيان عناصر ذاتي و طبيعت انسان مي پرداخت، ديگر نمي بايست به استثنا نمودن برخي از انسان ها يا توبيخ آن ها اشاره مي كرد:

 

وَالعَصرِ اِنَّ الانسانَ لَفي خُسرٍ اِلاَّ الّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات "سوگند به عصر كه انسان قطعا در خسارت است، مگر كساني كه ايمان آورده و عمل صالح انجام داده اند." (عصر 3- 1)

 

اين هم كه قرآن مي گويد انسان از شتاب آفريده شده است، دلالت بر طبيعت و ماهيت انسان نمي كند، زيرا شتاب زدگي كيفيت خاصي براي حركت از مبدا به سوي مقصد است و يك حقيقت خارجي و مستقل از حركت خود نيست تا آن را جزيي از ماهيت انسان بدانيم. از طرف ديگر در قرآن، شتاب زدگي انسان مورد نهي قرار گرفته كه اگر همه يا جزيي از ذات و ماهيت انسان مي بود، قابل رهاكردن نمي بود:

 

خُلِقَ الاِنسانُ مِن عَجَلٍ سَأريكُم آياتي فَلا تَستَعجِلُون "انسان از شتاب آفريده شده است. من به زودي آياتم را نشان خواهم داد، پس مرا به شتاب وادار نكنيد." (انبياء 37)

تعداد بازدید: ۷۵۳۸۳

فرم تماس

آدرس:

فلکه دوم صادقیه - بلوار آیت الله کاشانی - خ حسن آباد - کوچه 4 - پلاک 22 - ایران - تهران

کد پستی: 1481843465
مرکز فروش آثار:
ایمیل: info@ostad-jafari.com
تلفن ثابت: +9821 44091042 +9821 44005453
نمابر: +9821 44070200
حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری است
توسعه و پشتیبانی فنی شرکت توسعه همراه افزار ایرانیان