انسان و آزادی ها

4- آزادی رفتار: این نوع آزادی، در غرب بدون قید و شرط لحاظ شده است و به این صورت بیان می شود: "بدون آن كه مزاحم دیگران شوی، هر كاری را كه می خواهی، انجام بده".

آزادی رفتار كه به این صورت مطرح می شود، قابل نقد و بررسی است، زیرا همواره تمایلات و خواسته های انسان ها موافق عقل سلیم و منطبق با واقعیات نیست. در طول تاریخ، هزاران جرم و جنایت و خیانت و حق كشی به وقوع پیوسته كه ریشه در تمایلات بشر دارد. بر این اساس، اگر تمایلات و خواسته های بشر كنترل نشود، قید عدم مزاحمت به حقوق دیگران، هیچ تأثیری در محدود كردن آزادی انسان ها نخواهد داشت. آیا مگر می توان كسی را كه كم ترین حق و قانونی برای خود قایل نیست، ملزم كرد كه حق و قانون دیگران را رعایت كند!؟ كسی كه از درون فاسد شده است، هرگز نمی تواند برای دیگران حق حیات و حق كرامت و حق آزادی را در نظر بگیرد، زیرا برای این فرد مفاهیمی نظیر حق حیات، كرامت و آزادی، اساسآ مطرح نیست، تا چه رسد به مراعات آن ها.

آزادی رفتار را نیز باید مانند آزادی بیان به دو نوع "آزادی رفتار معقول" و "آزادی رفتار نامعقول" تقسیم كرد. اگر رفتار انسان به هیچ اصل و قانونی و یا تمایلات طبیعی قانونی مستند نباشد، آزادی رفتار نامعقول خواهد بود و اگر رفتار انسان مستند به اصل و قانون و اراده برانگیخته از تمایلات طبیعی قانونی باشد، آزادی رفتار معقول خواهد بود.

تفسیر آزادی رفتار با این بیان كه: هر چه می خواهی بكن، فقط مزاحم دیگران مباش"، از تفكیك غلط میان مذهب، اخلاق، حقوق، سیاست و... ناشی شده است.

5- آزادی از هر گونه بردگی : این پدیده در دوره های گذشته مطرح بوده و متفكرانی چون افلاطون و ارسطو، این پدیده را یك قانون اصیل اجتماعی تلقی می كرده اند. پدیده بردگی در طول تاریخ، موضوعی ریشه دار بوده و مبارزه با آن ها همواره دشوار بوده است. از همین رو، اسلام به مبارزه تدریجی با مسأله بردگی پرداخت. اگر پیامبر به مبارزه بی امان با بردگی نمی پرداخت، رشته های زندگی اجتماعی و اقتصادی عصر وی از هم گسسته می شد. در مبارزه تدریجی با بردگی، روش های زیر را پیامبر به كار گرفت:

الف- در میان فضایل و رذایل اخلاقی، تفاوتی میان انسان آزاد و برده قایل نشد.

ب- بردگان در جوامع اسلامی اجازه یافتند تا با احراز لیاقت، به مناصب مهم دست یابند.

ج- اگر كنیزی از مردی آزاد صاحب فرزند می شد، به عنوان "امالولد" آزاد می گشت.

د- بردگان برای آزادی خود می توانستند به فعالیت بپردازند، لذا با مالكان خود قرارداد می بستند تا قیمت خود را به دست آورند و خود را آزاد كنند.

ه - روایاتی بسیار در اجر و پاداش برای آزادسازی بردگان از جانب پیامبر)ص( و بعدها از طرف ائمه)علیهم السلام( وارد شد كه زمینه آزادی بردگان و نفی بردگی را فراهم كرد.

و- پیامبر كیفر بسیاری از گناهان را، آزادسازی بردگان مقرر داشت.

ز- جنگ عامل اساسی برده گیری بود كه پیامبر این ریشه اصلی را از میان برد. هنگامی كه پیامبر مكه را فتح كرد، همه مردم را آزاد دانست.

ح- در بسیاری از جهادهای اسلامی، اگر مسلمانان اسیر می گرفتند و آن اسیر، مسلمانان را با معلومات و حرفه خود آشنا می كرد، به دستور پیامبر آزاد می شد.

ط- روایات بسیاری داریم كه پدیده بردگی را یك جریان عارضی و غیرطبیعی در زندگی اجتماعی انسان ها تلقی می كند. این روایات این نكته را گوشزد می كند كه اصل در اسلام، آزادی انسان هاست. همه انسان ها آزاد به دنیا آمده اند و بردگی نیز باید از بین برود.

ك- پیامبر در مورد انسان هایی كه از آفریقا ربوده شده بودند و در كشورهای آسیا و غیره به عنوان برده فروخته می شدند، موضع گیری نمود و صریحآ اعلام كرد كه همه آن ها آزادند.

6- آزادی سیاسی : در این زمینه دو اصل در اسلام مطرح است:

* هر كس اختیار خویش را دارد.

* هیچ كس بر دیگری سلطه و اختیار ندارد.

طبق اصل اول، هر انسانی اختیار خود و زندگی خویش را دارد و می تواند برای كیفیت زندگی خود، دست به انتخاب بزند، مگر آن كه برای انجام كاری منع قانونی وجود داشته باشد، مانند ضرر وارد كردن برخود و یا دیگران.