حیات معقول: قلمروی بنیادین

با مطالعه تاریخ بشری، حیات انسانی به دو نوع "حیات طبیعی محض" و "حیات معقول" قابل تقسیم است. زندگی طبیعی محض نوعی زندگی حیوانی است و افرادی كه در آن غوطه ورند، به تنازع بقا مشغولند. در حیات طبیعی محض، افراد فقط به اشباع غرایز طبیعی خود می پردازند و حیات انسانی نیز اسیر خواسته های طبیعی افراد است و ابعاد مثبت وجود انسان نیز به فراموشی سپرده می شود. حركت در مسیر حیات طبیعی محض آثار بسیاری در طول تاریخ به جا گذارده است كه در این جا به برخی از آن ها اشاره می كنیم:

1- تخدیر به جای هشیاری

2- رخت بربستن عشق های سازنده

3- رویارو قرار دادن حق با قدرت

4- عدم شناسایی خود

5 - خودپرستی و خودمحوری

6- ارزیابی غلط در مورد شخصیت ها

7- روابط انسانی برمبنای سودجویی

8 - فلسفه بافی در توجیه مفاسد انسانی 9- خود را هدف دیدن و دیگران را وسیله تلقی كردن

10- ویران ساختن محیط زندگی

11- رقابت و تضاد آدمی با خویشتن

12- منتفی شدن احساس وحدت عالی در شؤون حیات

13- سست شدن احساسات و عواطف انسانی

14- توجیه شدن وسیله به هدف

15- سنت شكنی های بی علت و متزلزل شدن پایه های حیات بخش فرهنگ های اصیل

16- گم كردن هدف و فلسفه زندگی و گرایش به پوچی

17- بی اطمینانی و نگرانی از آینده

18- از خود بیگانگی

19- بلاتكلیف ماندن هنر و گم شدن رسالت آن

20- خودكشی و افزایش آن

21- عدم تنظیم رابطه فرد و اجتماع

22- ناتوانی تأسف بار در تفسیر و توجیه نسبی ها و مطلق ها

تعریف حیات معقول

حیات معقول عبارت است از: 

«حیات آگاهانه ای كه نیروها و فعالیت های جبری و جبرنمای زندگی طبیعی را با برخورداری از رشد آزادی شكوفان در اختیار، در مسیر هدف های تكاملی نسبی تنظیم نموده، شخصیت انسانی را كه تدریجآ در این گذرگاه ساخته می شود، وارد هدف اعلای زندگی می نماید. این هدف اعلا، شركت در آهنگ كلی هستی وابسته به كمال برین است.»

در این تعریف، چند عنصر مهم و قابل تأكید وجود دارد:

1- حیات آگاهانه : انسانی كه در مسیر حیات معقول قرار دارد، از حیات آگاهانه برخوردار است. چنین فردی دارای شخصیت مستقل است و فعالیت هایی كه از وی سرمی زند، همه مستند به شخصیت اصیل او می باشند، نه آن كه عكسبرداری از حیات و رفتار دیگران باشد. انسانی كه در مسیر حیات معقول قرار دارد، از اصول و ارزش های حیات خویش به خوبی آگاه است و برمبنای آن ها عمل می كند.

2- نیروها و فعالیت های جبری و شبه جبری زندگی طبیعی را با برخورداری از آزادی در مسیر هدف های تكاملی قرار دادن : انسانی كه در مسیر حیات معقول قرار دارد، از علل و عوامل جبری كه او را احاطه كرده اند، به خوبی آگاه است و سعی می كند تا از آزادی خود بهره برداری صحیح كند. به طور مثال: اگر چنین انسانی مقامی را به دست آورد، نمی گذارد تا عوامل مقام پرستی كه او را از هر طرف احاطه كرده اند، وی را از مسیر كمال و التزام به ارزش های والای انسانی دور كند. در حیات معقول، انسان به مرحله والای اختیار می رسد و هر اندازه انسان از آزادی در راه اختیار بیش تر بهره برداری كند، از حیات معقول، والاتری برخوردار خواهد بود.

در تحقق حیات معقول، نقش عوامل محیطی و مدیران و مربیان جامعه را نباید نادیده گرفت. اگر محیط اجتماعی ناسالم و بیمارگونه باشد، امكان شكوفایی اختیار و در نتیجه حیات معقول از میان خواهد رفت. از این رو، مدیران و مربیان جامعه باید به ترویج ارزش های والای انسانی در اجتماع بپردازند.

3- مسیر هدف های تكاملی : در مسیر حیات معقول هر عمل و گفتار و حتی فعالیت های مغزی انسان در مسیر كمال قرار دارد. انسان در هیچ یك از مراحل حیات تصور نمی كند كه به كمال نهایی نایل شده است و همواره در تكاپوست تا به اصل بالاتری نایل شود.

4- شخصیت انسان در مسیر ساخته شدن : در حیات معقول همه استعدادهای مثبت انسان به فعلیت می رسد و انسان از سعادت حقیقی برخوردار می شود. در مسیر حیات معقول، احساسات خام و ابتدایی انسان به احساسات تصعید شده، و تعلق های جزیی به تعلق های عالی تر تحول پیدا می كند. شخصیت آدمی در مسیر حیات معقول از واقعیات بیرون و درون بهره برداری صحیح می كند، زیرا تمام ابعاد وجودی انسان در مسیر گردیدن های تكاملی قرار می گیرد.

5- ورود به هدف اعلای زندگی : اگر انسان در تمایلات جبری و شبه جبری "خود طبیعی" غوطه ور باشد، هیچ گاه به هدف اعلای زندگی نایل نمی شود. برای وصول به هدف اعلای زندگی اولا باید از فعالیت های عقل سلیم كه با وجدان پاك و دریافت های فطری آدمی هماهنگ می باشد، بهره برداری كرد. ثانیآ، باید اراده و عزم جدی داشت تا بتوان از فعالیت های عقلانی كه تفسیركننده هدف اعلای زندگی می باشد، بهره برداری كرد.