عرفان مثبت

عرفان مورد نظر ما، عرفان مبتنی بر فرهنگ پیشرو بشری است؛ آن هم فرهنگی كه از اصول قطعی پیشتازان مكتبی كاروان معرفتی بشر برمی آید، نه عرفان مبتنی بر كتاب های صوفیه و عملكردهای خانقاه نشینان. عرفان باید كمال و عبودیت انسان را از رهگذر توجه به خلق و كار و كوشش میسر كند. چنین عرفانی نه تنها نسبت به مسائل اجتماعی بی اعتناء نمی باشد، بلكه برای مبارزه و جهاد بیرونی نیز همپای جهاد درونی اهمیت قایل است. این عرفان از لابلای آیات الهی، سخنان علی(ع) در نهج البلاغه و راز و نیازهای شبانه وی در نخلستان های كوفه، نیایش های حسین(ع) در بیابان عرفات و جهاد وی در عاشورا برمی آید. در این عرفان، توجه به درون، انسان را از عالم برون باز نمی دارد.

عرفان طریقه ای است كه انسان را به اوج رشد شخصیت می رساند و طعم ارتباط "من ملكوتی" انسان را با خدا به او می چشاند.

نتیجه سیر و سلوك عرفانی دو چیز است:

1- حصول عالی ترین و روحانی ترین لذت كه فوق آن قابل تصور نیست.

2- تقرب و وصول به پیشگاه خداوندی كه تزكیه نفس مقدمه نیل به آن است.

با این مقدمات، می توان گفت:

"عرفان مثبت عبارت است از: گسترش و اشراف نورانی من انسانی بر جهان هستی، به جهت قرار گرفتن من در جاذبه كمال مطلق كه به لقاءالله منتهی می گردد."

در بحث از عرفان باید به چند نكته توجه داشت:

1- عرفان از وسعت و عمق برخوردار است، به گونه ای كه هم شامل حالات علی(ع) می شود و هم شامل حالات لذت بار و زودگذر معمولی.

2- میان عرفان های مختلف می توان وجه اشتراكی را پیدا نمود. از اوپانیشادها گرفته تا عرفان فیثاغورثی، از عرفان اسلامی گرفته تا عرفان غربی، همه برلزوم و آراستگی و منزه بودن شخص عارف از تعلقات حیوانی و مهار كردن تمایلات و هواهای نفسانی تأكید نموده اند.

3- عرفان را در مورد چند گروه می توان به كار برد:

الف - گروهی در حد اعلای انسانیت قرار دارند. اینان، هم معرفت عالی در مورد عالم هستی و خود دارند و هم بالاترین رابطه با مبداء جهان پیدا كرده اند و در عین حال، رابطه خود را با جامعه خویش قطع نكرده اند. این نوع عرفان را می توان عرفان مثبت نامید.

ب - گروهی كه به جهت ناتوانی از معرفت داشتن به عالم هستی و خویشتن و عدم ارتباط صحیح با مبدأ جهان و هم چنین به خاطر فرار از ناگواری های زندگی، به درون خود پناه برده، خود را با لذایذ محدود زودگذر دل خوش كرده اند. این عرفان را می توان عرفان منفی نامید.

ج - گروهی از ارباب ذوق و لذت كه از بروز حالات زیبای روح در ارتباط با هستی - كه بسیار لذت بخش است - به وجد و هیجان در می آیند و از عرفان چیزی جز این احوال روحی خوشایند نمی خواهند. این عرفان را می توان عرفان اهل حال نامید.

ویژگی های عرفان مثبت

عرفان مثبت را باید همان حیات معقول نامید، زیرا در عرفان مثبت تلاش می شود تا همه استعدادهای بشری فعلیت پیدا كرده، در جهت هدف نهایی هستی به كار گرفته شود. در عرفان مثبت، انسان بر دو جهان درون و برون اشراف پیدا می كند و در عین ارتباط معقول با جهان هستی و افراد انسانی، به زندگی آزاد از خود طبیعی توفیق می یابد.

عرفان مثبت دارای مبدأ و مسیر و مقصدی است كه مقصد آن، هدف اعلای حیات است. مبدأ حركت عرفانی عبارت است از: آگاهی به روح و استعداد كمال جویی آن در مسیر اعتلاء. این آگاهی و بیداری موجب می شود تا انسان جهانی را كه در آن زندگی می كند، جدی بگیرد و در مسیر حیات طیبه گام بردارد.

مسیر حركت عرفانی نیز همان تكاپوی آگاهانه است كه انسان را از "آن چنان كه هست" با گردیدن خویش به "آن چنان كه باید" می كشاند.

عرفان مثبت دارای ویژگی های زیر است:

1- در عرفان مثبت، "خود" تحقیرنمی شود و هیچ گاه به افراد گفته نمی شود كه "خود" را از میان ببرید. كسانی كه از تحقیر خود و محو آن سخن می گویند - در واقع - به جای "خودسازی"، مردم را به "خودسوزی" فرامی خوانند. اینان نمی دانند كه انسان، به همان اندازه كه با تكبر و خودپرستی و تورم خود طبیعی به سقوط كشانده می شود، با تحقیر و كوباندن خود نیز تباه می گردد.

2- در عرفان مثبت، از یك سو به مزایای تكامل روحی انسان توجه می شود و از سوی دیگر، به تعدیل خود طبیعی پرداخته می شود. عرفان مثبت برای بیان عظمت و ارزش هایی كه می توانند آدمی را از خودپرستی نجات دهند، امور زیر را در نظر دارد:

الف - تفكر در عالم خلقت

ب - توجه به نظم و قانون مندی حاكم برجهان طبیعت و انسان

ج - نظاره پرشكوه خیره كننده هستی و توجه به هدفداری خلقت

د - شناخت لذایذ روحی و این كه لذت منحصر به خوشی های طبیعی محض نیست.

ه - شناخت ابتهاج ذات و شكوفا شدن آن