تاریخ در بررسی

* برای بیان عوامل تعیین كننده كیفیت تاریخ باید به چند نكته توجه كرد:

1- عامل تعیین كننده كیفیت حیات انسان، با نظر به ماهیت و مختصات او عبارت است از: "من ایده آل" یا "من مطلوب" كه محور همه شؤون حیات انسان می باشد. اگر "من مطلوب" انسان به ثروت و مال دنیا علاقه وافر داشته باشد، به همه كس و همه چیز از این دیدگاه می نگرد. مثلا یك تابلوی هنری از آن جهت برای وی ارزش دارد كه ارزش مالی داشته باشد. هم چنین، كسی كه مطلوب او سلطه و قدرت است، به همه كس و همه چیز از دریچه قدرت می نگرد و می خواهد بر همه استیلاء پیدا كند.

2- عامل كیفیت حیات انسان ها در زندگی جمعی، غیر از زندگی فردی است. اهمیت این عامل تا حدی است كه با شناسایی آن می توان مؤثرترین گام را در راه شناسایی عوامل تعیین كننده رویدادها و تحولات تاریخ برداشت.

3- دو نوع كیفیت را باید در زندگی جمعی از یكدیگر تفكیك كرد:

الف- كیفیت اولی كه عناصر ضروری زندگی است.

ب- كیفیت ثانوی كه عبارت است از: روابط انسان ها و گروه های اجتماعی با یكدیگر و فرهنگ و طرز تفكرات و آرمان ها و برداشت ها از زندگی و ارزش های متنوع و غیره.

عامل اساسی كیفیت اولی زندگی جمعی، لزوم هماهنگی در اراده افراد و تعدیل آن هاست. هماهنگی اراده ها نیز بردو قسم است:

الف - تعدیل جبری كه محصول آن، هماهنگی جبری است كه متأسفانه در اكثر جوامع در طول تاریخ وجود داشته است.

ب - تعدیل طبیعی كه موجب هماهنگی طبیعی میان انسان ها خواهد شد.

عوامل چندی موجب تعدیل اراده های انسان ها می شود كه عبارت است از:

1- در زندگی اجتماعی، تقسیم كار ضروری است و تقسیم كار، به تعدیل اراده ها منجر خواهد شد.

2- در زندگی جمعی، مالكیت محدود امكان پذیر است، زیرا مالكیت نامحدود سبب تزاحم و تصادم میان افراد می شود.

3- دو پدیده جلب لذت و فرار از درد كه ریشه در صیانت دارد و عامل حیات طبیعی انسان ها می باشد، از دیگر عوامل كنترل اراده هاست. این دو پدیده مهم ترین انگیزه فعالیت های بشری است و تفسیر تاریخ بدون ملاحظه، آن امكان پذیر نیست. اصل صیانت ذات یا عامل خودخواهی كه انسان را به سوی جلب منفعت و گریز از درد سوق می دهد، در متن تاریخ همه دوران وجود دارد.

4- قوانین حاكم بر جامعه نیز موجب تعدیل خودخواهی های انسان ها می شود، به ویژه هنگامی كه آن قوانین مطابق با فطرت انسان باشد.

5 - توجه به این سنت الهی كه ظلم و ستم از میان رفتنی است. در بحث از فلسفه تاریخ، باید امور فوق را در تحلیل حوادث تاریخی دخالت داد.

دیدگاه ها پیرامون عوامل محرك تاریخ

در بررسی عوامل محرك تاریخ، متفكران آراء مختلفی ابراز داشته اند كه برخی از آن ها عبارتند از:

1- طبیعت انسان

2- عوامل طبیعی، نظیر عوامل جغرافیایی

3- عوامل سیاسی

4- قدرت كه نیچه از آن طرفداری می كند.

5 - نوابغ و شخصیت ها

6- عاملی مخفی كه جوامع را به سوی سرنوشت های گوناگون هدایت می كند. این عامل را اشپنگلر مطرح كرده است.

7- موجودات و كرات آسمانی. گذشتگان معقتد بودند كه كرات آسمانی دارای نفوسند و همه شؤون انسان ها را آن ها اداره می كنند.

8 - ایده مطلقی كه هگل مطرح می كند.

9- پدیده های اقتصادی

10- اراده حیات كه در فلسفه شوپنهاور مطرح می شود.

11- حیات كلی معقول كه ماورای نمودهای طبیعی می باشد. این موضوع در اندیشه برگسون دیده می شود.

12- رگه های رسوب شده در اجتماعات، مانند وراثت و ایده های رسوخ یافته. این نظریه را گوستاولوبون مطرح كرده است.

13- افزایش جمعیت و تراكم آن

14- غریزه جنسی كه فروید از آن طرفداری می كند.

15- ایده های اصیلی كه در اجتماع بروز می كند. این نظریه را وایتهد مطرح كرده است. 16- شانس و بخت

17- عشق و كینه، یا جذب و دفع كه در فلسفه امپیدوكلس دیده می شود.

18- حقیقت جویی و جمال طلبی

19- عدم قناعت به وضع موجود

20- دین

با توجه به عوامل بالا، اساسی ترین عوامل محرك تاریخ را در سه موضوع زیر می توان خلاصه كرد:

1- خدا

2- انسان

3- آن چه كه به حال انسان ها مفید است.