خدا: از خداگرایی تا ایمان

تاریخ خداشناسی

تاریخ خداشناسی و خداپرستی به احتمال زیاد مساوی با تاریخ انسان است.

با نظر به ساختمان مغزی و نیروهای روانی و استعدادهای انسانی كه دست كم از چهل هزار سال پیش تغییر نكرده، باید گفت كه انسان همواره خداشناس و خداپرست بوده است. گرایش ها و نیایش های ماورای طبیعی كه از آغاز تاریخ بشر وجود داشته، نشانگر آن است كه بشر هیچ گاه بی توحید زندگی نكرده است.

البته بشر در تطبیق گرایش های ماورای طبیعی خود اشتباه كرده، و گاه موجودات دیگر را به جای خدا پرستیده است. برخی از جامعه شناسان دین تلاش كرده اند تا اثبات كنند كه به جهت ضرورت تحول و تكامل بشر از جهل به علم، در ابتدا بت پرستی رایج بوده و سپس خدای واحد مورد پرستش قرار گرفته است. این گروه به دو دلیل بر تاریخ یكتاپرستی ایراد گرفته اند:

1 - عبادت بت ها و مجسمه هایی كه بشر به جای خدا می پرستیده است، نشان می دهد كه یكتاپرستی همواره وجود نداشته است.

در نقد این دیدگاه باید گفت: ما در بررسی آثار بر جای مانده از انسان های اولیه، نظیر سحر و جادو، با نمودهایی مبهم روبه رو هستیم كه نشان دهنده همه حقیقت نیست و نمی توان بر مبنای منطق علمی ثابت كرد كه عبادت آن انسان ها به همان نمودها منحصر بوده و خدا را نمی پرستیده اند. امروزه نیز در دنیا اماكن مقدسی وجود دارد كه بشر برای اشیای موجود در آن احترام قائل است، در عین حال در كنار آن، خدا را نیز می پرستد.

2 - در طول تاریخ، گرایش به "خدایان" رواج داشته است. پس از حضرت ابراهیم)ع( نیز اصطلاح خدایان رواج بسیار داشته و كارهایی خاص به آن ها نسبت داده شده است. برخی از نویسندگان تصور كرده اند كه این خدایان معبودهای واقعی آن اقوام بوده و به جای خدای یكتا مورد پرستش قرار می گرفته اند.

دلایل چندی وجود دارد كه نشان می دهد كلمه خدا بیش تر در مورد اشیاء و انسان هایی كه مورد احترام و تقدس بوده اند، به كار می رفته است:

الف - ابوریحان بیرونی از جالینوس نقل می كند كه: "مردان با فضیلت به سبب مهارت و استادی كه در صنایع و معالجات طبی به دست آورده اند، شایسته ورود در جرگه خدایان گشته اند."

ب - ابوریحان بیرونی معتقد است كه عامه مردم میل به محسوسات و تنفر از معقولات را دارند و به همین جهت اكثر اقوام و ملل به صورتگری و مجسمه سازی اشتیاق نشان می دهند.

ج - افلاطون كه یكی از فیلسوفان موحد است، اعتقاد دارد كه ارواح بشری ساخته خدایان ثانوی است. افلاطون، اصطلاح خدایان را در مورد موجودات مجرد و مقرب به كار می برد.

د - برخی از اعراب جاهلی، در عین حال كه خدای واحد را پذیرفته بودند، در موقع اعمال حج، اول نام خدای واحد را می بردند و سپس بت خود را به عنوان شریك او می پرستیدند.

ه - قرآن كریم هم یادآور شده است كه اعراب بت ها را به عنوان شفیع خود در نظرمی گرفتند.

وَ يَقُولُونَ هؤلاء شُفَعاءُنا عِندَ اللّه

"و می گویند این بت ها شفاعتگران ما در نزد خدا هستند." (یونس/18)

عدم دلیل بر نفی خدا

تاكنون هیچ یك از مخالفان خدا نتوانسته اند دلیلی بر نفی وجود او ارائه دهند. طرفداران مكتب های آته ایسم و ماتریالیسم، دلیلی بر نبود مبدأ جهان هستی مطرح نكرده اند، بلكه فقط به نقد دلایل خداشناسان پرداخته اند. از نظر منطقی، مناقشه در دلایل معتقدان خدا نمی تواند دلیلی بر عدم آفریدگار جهان تلقی شود. كسی هم كه می خواهد خدا را نفی كند، باید دلیلی مستقل بر نبود او ارائه دهد.

منكران خدا بیش تر بر مسأله شرور و ناملایمات موجودات زنده تأكید كرده اند و گفته اند: اگر خدایی وجود دارد، پس چرا برخی جانداران دچار شكنجه و درد می شوند؟

بدون شك، این اشكال نمی تواند دلیلی بر نفی خدا محسوب شود، زیرا حداكثر مطلبی كه از این بحث حاصل می شود، این است كه نظم جهان هستی - آن چنان كه ما تصور كنیم و یا انتظار داریم - نیست. در واقع، طرح كنندگان مسأله شرور بیش تر با مسأله عدل الهی مشكل دارند تا اصل وجود خدا.

به قول ولتر: "آنان كه می خواهند با وجود شرور و ناملایمات وجود خدا را ندیده بگیرند، شبیه به این است كه كسی در موقع ورود به یك عمارت بسیار مجلل كه آثار مهندسی و معماری و نقاشی و نجاری در تمام اجزاء و مجموع آن هویداست و اقتضاء می كند كه از نظر منطقی و عملی بگوید این عمارت مهندسی، استاد بسیار ماهری داشته و دارای نقاش زبردستی بوده است، بگوید كه به جهت وجود قطرات خون و دست و پای شكسته در دالان و پله ها، این عمارت مجلل مهندس و نقاشی ندارد"!

البته این مغالطه ای بسیار بی جاست، زیرا سؤال از مهندس عمارت، غیر از سؤال از مراعات نشدن انتظامات و ترتیباتی است كه ما برای یك عمارت در نظر می گیریم.