خدا: از خداگرایی تا ایمان

12 - حركت و كوشش انسان ها را به دو گروه اساسی می توان تقسیم كرد:

الف- حركاتی كه از روی اراده و اختیار انجام می گیرد.

ب- حركات غیراختیاری كه بدون نظارت و تسلط شخصیت انجام می گیرد.

نوع دوم كارهای انسانی، مانند حركات و تغییرات جانداران است. در عالم هستی نیز مجموعه كارهای اختیاری و غیراختیاری انسان ها و جانداران مؤثر است. به عبارت دیگر، سرنوشت یا تفسیر كلی هستی، محصولی از انواع كارها و امور ثابت و متغیر است.

13 - تبیین ناملایمات و نقایص عضوی و روانی.

دو موضوع در این جا قابل بحث است:

الف- حیات ناقص: ناقص الخلقه بودن بعضی از افراد و شكنجه ها و دردهایی كه نصیب آن ها می شود، در ذیل عنوان حیات ناقص قرار می گیرد.

ب- خاموش شدن شعله حیات: از میان رفتن برخی جانداران و حتی انسان ها در معركه تنازع در بقا، نشانه خاموش شدن شعله حیات برخی موجودات است.

در خصوص ارتباط این دو موضوع با عدالت الهی، چند نكته را باید یادآور شد:

الف- مبدأ جهان هستی از غرض ورزی بی نیاز است و ناملایمات موجودات بر اساس غرض ورزی مبدأ جهان نیست.

ب- ستمكاری برای خداوند قابل تصور نیست، زیرا ظلم موقعی تحقق پذیر است كه مورد ظلم - حداقل از بعضی جهات - از حیطه تصرف شخص ظالم بیرون باشد. یعنی موضوع و قانونی بركنار از وجود خود ستمكار بوده باشد كه ستمكار مفروض با انحراف از آن قانون به مورد مفروض ظلم كند، در صورتی كه تمام موجودات از همه جهات و با تمام قوانین و نوامیس، مملوك مطلق خداوندی است.

ج- بنیاد زندگی به حداقل حیات همان اهمیت را می دهد كه به حداكثر آن.

دفاع جدی از حیات نشان می دهد كه اصل حیات اهمیت دارد، نه كمیت آن. با فقدان بعضی از مختصات و وسایل زندگی، حیات بد تلقی نمی شود. هر موجودی در جهت جوشش حیات خود تلاش می كند و نمی گذارد تا موانع حیات، سد راه بقای آن باشد. آرزوی مرگ و خودكشی نیز كه در بعضی اشخاص ملاحظه می شود، مربوط به اصل حیات نیست، بلكه بر اثر عواملی چون یأس و مشكلات اجتماعی است. خاموش شدن شعله حیات با دست نیرومندان نیز مخالف عدل الهی نیست، چرا كه اختیار ظالم و مظلوم - هر دو - دخالت دارند.

14 - احساس شر و نقص و اختلال در خلقت، ناشی از محدودیت فكری و دیدگاه حیات محور انسان است و ما در بحث از این نقایص همواره باید به سه موضوع توجه داشته باشیم:

الف- جهان با شناسایی جهان تفاوت دارد.

ب- نظم حاكم بر جهان هستی، بر مبنای خواسته های ما انسان ها نیست.

ج- مقام ربوبی بالاتر از آن است كه بر آن احاطه داشته باشیم.

دیدگاه حیات محوری به این معناست كه ما در تعیین قانون هستی، فقط خواسته ها و آرمان های خود را ملاك قرار دهیم، در حالی كه بسیاری از آرزوها و خواسته های انسان هرگز عملی نمی شود. به عبارت روشن تر، در بررسی نقایص خلقت، قانون و ملاكی را معیار قرار می دهیم كه مربوط به مشاهدات و خواسته های خود ماست و دلایل عملی هرگز آن ها را تأیید نمی كند. 

افرادی كه دارای نقص عضو هستند، هر چند بر اساس یك سلسله علل و عوامل طبیعی دچار آن ها شده اند، اما هرگز احساس تنفر از حیات نمی كنند، زیرا حیات پدیده ای شگفت انگیز است كه اگر ضربه روانی بر آن وارد نشود، انسان بقای آن را خواهد خواست، نه فنای آن را.

من برای بررسی نقایص افراد ناقص الخلقه از آسایشگاه كر و لال ها در شهر اصفهان بازدید به عمل آوردم.

در موقع بازدید با متصدیان آن جا كه از دوستان عزیز ما بودند، قرار گذاشتیم كه اینجانب مقداری به تنهایی و بدون این كه آن كودكان و جوانان متوجه شوند، آنان را مورد بازدید و مطالعه قرار بدهم، و هدفم این بود كه تا بتوانم، از وضع روانی آنان با نظر به كیفیت عضوی كه داشتند، اطلاعاتی به دست بیاورم. نتیجه این مطالعه تقریبآ همان بود كه من حدس می زدم. یعنی دیدم آنان از وضعی كه دارند (كر و لال بودن)، هیچ احساس زجر و نقص نمی كردند و حركات و سكناتشان به خوبی نشان می داد كه آنان از وضع خود نارضایتی ندارند و طرز بازی و برخورد آنان با یكدیگر و حتی چگونگی برخوردشان با مردم عادی، نشانی از احساس نقص و احساس حقارت نداشت. باز در موردی دیگر، از كودكان و جوانانی كه اول جوانی آنان بود و مبتلا به انواع فلج بودند، بازدید و مطالعاتی داشتیم. برای ما بسیار شگفت آور بود كه می دیدیم آنان وقتی به خود مشغول بودند - مثلا در حال بازی یا انجام كارهایی بودند كه متصدیان برای آنان تعیین كرده بودند - ملالت روحی و انقباض خاص روانی نداشتند و از نظر روانی، مانند كودكان و جوانان معمولی بازی می كردند و كار انجام می دادند.

از امثال این موارد به خوبی روشن می شود كه: حیات، آن حقیقت شگفت انگیز است كه تا ضربه ای از طرف روان خود انسان به آن وارد نشود، برای ادامه و ابقای خود تلاش می كند، هر چند كه فقط آن مقدار از موجودیت را داشته باشد كه بتواند خود را حفظ نماید.