زن و مرد: پژوهشی جدی

در این جا ذكر نكاتی چند ضروری به نظر می رسد:

1- نواقص الایمان: دلیل ناقص بودن ایمان زن این است كه زن در دوران قاعدگی، نماز و روزه را ترك می كند. مقصود از نقص ایمان نیز نقص رابطه زن با خدا نیست، بلكه فقط در این دوران، تكلیف نماز و روزه از وی ساقط می شود. در این دوران، زن با ذكر خدا می تواند با او رابطه برقرار كند. ترك نماز و روزه نیز در این ایام یك حالت استثنایی و موقتی است كه به جهت حالتی جسمانی عارض می شود.

2- نواقص العقول: مقصود از نقص در این جا، نقص ارزشی نیست. می دانیم كه فعالیت عقلانی عبارت است از: درست اندیشیدن در انتخاب وسایل برای وصول به هدف های مطلوب. بر اساس این تعریف، عقل در همه انسان ها مشترك است. اختلاف مردم در فعالیت های عقلانی، مربوط به كمیت و كیفیت آشنایی با واحدها و قضایایی است كه در راه وصول به هدف به كار می گیرند. فعالیت های عقلانی تنوع بسیار دارد، از جمله تجرید یا كلی سازی، تعمیم مفاهیم، تركیب قضایا. عقل نظری با ابزار منطق فعالیت می كند. عقل نظری با ارزش ها كاری ندارد و فقط در تنظیم مقدمات و ترتیب وسایل نقش دارد.

عقل نظری محض وسیله ای است برای تنظیم آن واحدهایی كه صحیح فرض شده است، برای رسیدن به آن هدف هایی كه مطلوب تلقی شده است. نه این كه عقل نظری حاكم مطلق در واقعیات و ارزش های شناخت انسان در طبیعت و بایستگی ها و شایستگی های آدمی بوده باشد.

زن و مرد در عقل نظری با یكدیگر اختلاف دارند، اما این اختلاف نیز نشانه ارزش داشتن یكی و بی ارزشی دیگری نیست.

اما زن و مرد در عقل عملی تساوی دارند. عقل عملی بایستگی ها و شایستگی ها و راه نیل به آن ها را بیان می كند. متفكرانی مانند كانت عقل عملی را برتر از عقل نظری و شریف تر از آن دانسته اند. آن چه كه در مرد قوی تر است. (عقل نظری)، به خودی خود دارای ارزش نیست و اعتباری بیش از شكل دادن به واحدها و قضایا ندارد. آن چه می تواند زمینه ساز برتری شود، عقل عملی است كه در هر دو جنس مساوی می باشد.

به طور كلی، می توان گفت: اگر صنف زنان به طور كامل از عوامل تعلیم و تربیت برخوردار شوند، به جهت داشتن نقش اساسی در خلقت و چشیدن طعم واقعی حیات و برخوردار بودن از احساسات عالی، با امكان تصعید احساسات خام به احساسات عالی كه در صنف زنان قوی تر است، می توان ادعا كرد كه زمینه رشد شخصیت انسانی در زن ها كم تر از این زمینه در صنف مردان نمی باشد.

عدم تساوی شهادت مرد و زن

این عدم تساوی نیز به خاطر محدودیت طبیعی زن و عدم مقاومت وی در برابر حوادث و رویدادهای گوناگون است. كنجكاوی مرد و نفوذ فكری او در ریشه حوادث، موجب می شود تا در برخورد با امور مختلف، از توانایی و دقت نظری بیش از زن برخوردار باشد، لذا اگر مردی از قرارگرفتن در امواج پر پیچ و خم حوادث زندگی به دور باشد و نتواند درست قضاوت كند، شهادت او دچار اشكال خواهد شد. در مورد اموری كه فقط زن ها می توانند اظهارنظر كنند، شهادت آن ها بدون تعدد، مساوی شهادت مردها می باشد.

3- نواقص الحظوظ: زن و مرد در سهم ارث با یكدیگر تفاوت دارند. آیه زیر نیز اشاره به این مطلب دارد:

لِوَصیكُمُ اللّهُ فی اَولادكُم لِلذَّكَرِ مِثلُ حَظِّ الانُثَیین

"خداوند درباره فرزندانتان به شما توصیه می كند كه سهم مرد برابر سهم دو زن باشد." (نساء/11)

البته این قانون در همه مسائل ارث كلیت ندارد. به طور مثال: اگر میت، مادر و چند برادر و خواهر داشته باشد، مال وی به طور مساوی میان آنان تقسیم می شود.

علت این كه مرد دو برابر زن ارث می برد، این است كه مرد اداره امور اقتصادی نظام خانواده را برعهده دارد و بر او واجب است كه معاش خانواده را تأمین كند و زن در این زمینه وظیفه ای ندارد. به علاوه، مهریه ای كه زن از مرد می گیرد، می تواند نوعی جبران سهم الارث او بوده باشد.

نتیجه كلی از مباحث فوق این است: هر سه نقص كه در خطبه هشتاد نهج البلاغه به زن ها نسبت داده شده، قابل تفسیر و توجیه است و امیرمومنان(ع) نیز به مختصات روبنایی زندگی مرد و زن اشاره دارد، نه تفاوت میان شخصیت انسانی زن و مرد. شواهد نشان می دهد كه مراد امیرمومنان(ع) نقص واقعی ایمان و عقل به طور عموم و سهم الارث به طور كلی نمی باشد.