قرآن در نگاهی گذرا

در آیات قرآنی، تعداد آیات مربوط به لزوم فعالیت های عقلی و حكمی، بسیار زیاد است:

 

1- تقویت عقل و پیروی از آن: 40 آیه 

2- تفقه (فهم دقیق): 15 آیه 

3- تفكر: 17 آیه 

4- تدبیر: 4 آیه 

5- لزوم قرار گرفتن در شمار خردمندان و عقلاء: 15 آیه 

6- تحصیل شعور و آگاهی و هشیاری: 21 آیه 

7- تحصیل و پیروی از علم و فرار از جهل: 100 آیه 

8- لزوم فراگیریحكمت و این كه تعلیم حكمت،از اهداف عالیه بعثت پیامبران است: 20 آیه

9- نظر در جهان هستی برای درك آن: 20 آیه 

10- دستور به دین و شنیدن و پذیرش واقعیات صحیح: 18 آیه 

11 - قلب: 35 آیه

 

با در نظر گرفتن این همه دستور و تشویق به برقرار ساختن ارتباط با واقعیات از طریق عوامل گوناگون درك و دریافت و تعقل، می توان تصدیق كرد كه چیزی خلاف عقل و وجدان، در عقاید و احكام اسلامی وجود ندارد.

 

 

تفكر و تعقل در قرآن

 

این ماده در قرآن مجید با عبارات گوناگون، شدیدآ مورد تذكر قرار گرفته است.

با كلمه "تفكر" در 18 آیه، مانند:

 

قُل هَل یستَوِی الاَعمَی وَ البَصِیرُ أفَلاَ تَتَفَكَّرُون. (انعام/50)

"به آنان بگو آیا نابینا و بینا یكی است؟ آیا فكر نمی كنید؟"

 

به همین جهت، منابع اسلامی با تذكر فراوان به لزوم آشنایی با قوانینی كه تفكر هدفدار و تعقل باید بر طبق آن ها حركت كنند، آن مواد ضروری و مفید را كه اداره كننده حیات معقول انسان ها می باشند، بیان نموده و طرق پیدا كردن این مواد را گوشزد می كند. در مورد آیاتی كه آورده ایم، وقتی آن ها را با دقت كامل مورد توجه قرار بدهیم، به خوبی اثبات می شود كه نیروی تعقل چگونه باید تقویت شود و كدامین مواد برای حركت در مسیر حیات معقول برای تحویل دادن به آسیاب مغز، ضروری و مفید می باشند.

 

در همین راستا، استدلال؛ تعریف و اقسام آن، یكی از مباحث عقلانی و منطقی است كه در این جا به ارزیابی صور قرآنی آن می پردازیم:

منظور از استدلال، ارائه واقعیات و توجیه انسان ها به سوی آن هاست، خواه قابل بیان با اشكال قیاسی و استقرایی و تمثیلی باشد و خواه از ارجاع به دریافت های شخصی حاصل آید. توجیهات یا استدلال های هفت گانه عبارتند از :

 

1- استدلال ریاضی- عینی

2- استدلال استقرایی

3- استدلال قیاسی

4- استدلال تمثیلی

5- استدلال حكمی

6- استدلال با دریافت های شخصی

7- استدلال شهودی

 

در توضیح استدلال ریاضی عینی می گوییم: خداوند متعال در قرآن مجید، پیامبر اكرم(ص) را به سه نوع بسیار اساسی از راهنمایی به واقعیات معنی دار دستور فرموده است: حكمت، موعظه حسنه و مجادله با بهترین روش ها. این راهنمایی ها در نهج البلاغه هم كاملا مشهود است. قرآن مجید نیز سه نوع استدلال را به كار برده است :

 

الف - آفاقی. ب - انفسی.ج - آفاقی - انفسی، كه عبارت است از: "دریافت نظم والای هستی با نمودی نگارین و شفاف كه معنای پشت پرده خود را نشان می دهد". در قرآن كریم به این نوع استدلال كه از دو قطب درون ذاتی و برون ذاتی استفاده می شود، "نظر (استدلال) ملكوتی" گفته می شود.

قطب درون ذاتی این استدلال، عبارت است از: فعالیت تجریدی ذهن در مجموعه نظم دقیق موجودات عالم هستی در حال تجدد تعین هایی كه هر لحظه در نتیجه حركت و تحول مستمر بر موجودات، عارض می شود.

 

قطب برون ذاتی این استدلال، عبارت است از: درك عین آن موجودات به طور انعكاسی. یعنی ذهن در این موقع، حالت آیینه ای دارد كه مجموعه ای را كه در عالم عینی با آن ارتباط برقرار می كند، در خود منعكس می نماید. در این حالت، درك و انعكاس، جنبه وسیله ای محض دارد و گویی انسان، بلاواسطه، هستی را به طور حضوری در خود درمی یابد. به عبارت معمولی، صورت را در آیینه می بیند و آیینه چنان فانی در صورت است كه گویی موجودی به عنوان آیینه در سر راه خود به معلوم، وجود ندارد.

تعداد بازدید: ۶۳۲۱۹

فرم تماس

آدرس:

فلکه دوم صادقیه - بلوار آیت الله کاشانی - خ حسن آباد - کوچه 4 - پلاک 22 - ایران - تهران

کد پستی: 1481843465
مرکز فروش آثار:
ایمیل: info@ostad-jafari.com
تلفن ثابت: +9821 44091042 +9821 44005453
نمابر: +9821 44070200
حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری است
توسعه و پشتیبانی فنی شرکت توسعه همراه افزار ایرانیان