قرآن در نگاهی گذرا
قرآن چیست؟
قرآن یعنی كلام خدا. قرآن یعنی نور، شفا، هدایت، رحمت و نامه سازنده خداوند كائنات به بندگان خود. قرآن یعنی كتابی برای انسان شدن و ترقی و صعود به بارگاه خداوندی. این كتاب الهی دارای زبانی گویا درباره همه حقایق مربوط به انسان معنادار و جهان معنادار است. این زبان، خاموش نشدنی است، زیرا سؤالات جدی حیات انسان ها خاموش نخواهد شد.این كتاب، تراوش مغزهای محدودنگر بشری نیست كه اگر یك بعد یا یك جهت از شؤون انسانی را در زمانی معین بازگو كند، از بیان ابعاد یا از جهات دیگر در همه زمان ها، ناتوان گردد. محال است كه آن زبان گویا كه می گوید:
وَ العَصرِ اِنَّ الانسَانَ لَفِی خُسرٍ اِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوا بِالحَقِّ وَ تَوَاصَوا بِالصَّبر (سوره عصر)
"سوگند به عصر، قطعآ انسان در خسارت است، مگر كسانی كه ایمان آورده و اعمال صالحه به جای می آورند و همدیگر را به حق سفارش كرده اند و همدیگر را به صبر توصیه نموده اند"، به خاموشی بگراید. هرگز!
شما هر مسأله انسانی را كه بخواهید از كامل ترین و روشن ترین دیدگاه فرا بگیرید، نخست باید هرگونه بررسی و مطالعات خود را از نظر مكتب ها و فلاسفه و دانشمندان تكمیل كنید، سپس آیه یا آیات قرآنی را كه مربوط به آن مسأله است، مورد دقت قرار بدهید. آن گاه خواهید دید كه توضیح مسأله، مبنا و پاسخ نهایی آن را، آیه یا آیات مربوط، به طور روشن بیان كرده و هر دو وسیله دریافت؛ "احساس عمیق" و "تعقل منطقی" شما را اقناع و اشباع می كند.
متأسفانه بعضی از مطالعه كنندگان و خوانندگان قرآن، این كتاب آسمانی را باز می كنند و از آغاز سوره شروع به مطالعه و یا خواندن نموده و بدون این كه درباره محتوای یك یك آیات، معلومات و اندیشه های قابل توجهی داشته باشند، تا آخر سوره می روند و سوره دیگر را شروع می كنند. این گونه مطالعه و خواندن، نمی تواند بر مبنای صحیح قرآن شناسی استوار باشد. به عبارت دیگر، قرآن آن نیست كه نقوش كلماتش از مقابل چشم انسان عبور كند و یا درصورت الفاظ، از زبان و دهان موج بزند.
در یك كلام: هر یك از آیات قرآنی، عبارت است از آن جمله نهایی كه بدون آگاهی قبلی همه جانبه به محتوای آن، واقعیت خود را ابراز نمی كند. ما این عقیده خود را با این بیان كه "قرآن تجلی گاه خداوندی است"، این گونه تكمیل می كنیم:
درست است كه مردم با بعثت پیامبر اكرم(ص) خدا را با چشم سر ندیدند و این امری محال است، ولی كلمات خداوندی در قرآن مجید، تا آن جا كه مردم بتوانند از استعداد خدایابی خود استفاده كنند، خدا را برای آنان قابل شهود ساخت. كلمات خداوندی در قرآن، در تفسیر سقوط و نابودی جوامع، چنان روشن و چنان ارائه دهنده است كه هر شخص آگاه و خردمندی با مطالعه و تفكر در آن ها، نظم و قانونمندی هستی را مشاهده می كند و یقین پیدا می كند كه: با گردنده گرداننده ای هست. كتاب آسمانی (قرآن)، به وجود آورنده دو كتاب آفاقی و انفسی است كه اشتباه و خطا راهی به آن ندارد. این كتاب، انسان و جهان را "آن چنان كه هستند" و انسان را "آن چنان كه باید" و جهان را آن چنان كه می توان از آن برخوردار شد، برای خاك نشینانی كه مهمانان چند روزه دو قلمرو انسان و جهانند، تعلیم می دهد.
آن حقایق را كه قرآن به عنوان "انسان آن چنان كه باید" گفته است، عالی ترین حقایقی است كه نتیجه مذكور را در بر داشته است. نتیجه قطعی بعدی، این است كه قرآن واقعیت اصیل "انسان آن چنان كه هست" و "جهان آن چنان كه هست" را بدون كم ترین افراط و تفریط و اشتباه و خطا مطرح كرده است.
در بحث قرآن و اسلام، موضوع این است كه: قرآن كه اساسی ترین منبع دین اسلام است، نشان دهنده همه تفصیلات و جزئیات احكام اسلامی به طور عموم، اخلاقیات، عقاید، اصول دادرسی، تكالیف فردی و اجتماعی در روایاتی است كه از پیامبر اسلام و سپس ائمه معصومین :صادر شده است.
در قرآن مجید، اسلام به دو معنی بیان شده است:
معنای یكم - دین الهی عام، كه برای ارشاد انسان ها به همه پیامبران الهی وحی شده و همان است كه پس از نوح(ع) به وسیله حضرت ابراهیم خلیل الرحمن(ع) به طور عموم به همه انسان ها ابلاغ شده است. این متن كلی، نه قابل نسخ بوده است و نه مخصوص به جامعه و دورانی خاص. لذا، در مواردی متعدد از قرآن، خداوند پیامبر اسلام خاتم الانبیاء(ص) را تابع همین دین معرفی فرموده است.
معنای دوم - دین خاص اسلام. همان متن دین ابراهیم(ع) است با مقداری احكام و تكالیف فطری كه از دستبرد دگرگونی ها در امان مانده است؛ در صورتی كه در دیگر ادیان - هم از نظر عقاید و هم از نظر احكام - تغییرات و دگرگونی هایی به وجود آمده است.
در تكمیل سخن اخیر یادآور می شویم كه یكی از مباحث بسیار ارزشمند و جالب، طرح مسأله "ادیان سه گانه در قرآن" است.
از هر سه كتاب ادیان سه گانه جهانی (قرآن و تورات و انجیل) می توان این اصل را اثبات كرد كه حضرت ابراهیم خلیل(ع) ارائه دهنده متن كلی دین الهی است كه همه ادیان سه گانه مزبور باید آن را بپذیرند.
