تكامل در فرهنگ چگونه روی می دهد؟

الف- فرهنگ رسوبی : اگر عناصر فرهنگ یك جامعه را، سنت های نژادی و روانی و شرایط جغرافیایی و خصلت های باقی مانده از گذشته تشكیل دهد، فرهنگ آن جامعه رسوبی خواهد بود. در این نوع فرهنگ، یك سلسله رگه های ثابت تاریخی و محیطی در جامعه رسوخ پیدا كرده، كه در مقابل تحولات اجتماعی مقاومت می ورزند.

ب- فرهنگ مایع و بی رنگ: این نوع فرهنگ، بر هیچ مبنای روانی و اصل ثابتی پایدار نیست و همواره در حال دگرگونی است.

ج- فرهنگ خودمحوری: در این نوع فرهنگ، خود - نمودها و فعالیت های فرهنگی هدف تلقی می شوند، نه آن كه در حكم وسایلی جهت نیل به اهداف والاتر مطرح شوند.

این خود هدفی، مختص فرهنگ علمی و تكنولوژی و اقتصادی اكثر جوامع در دو قرن نوزدهم و بیستم بوده است.

این خود هدفی، طبیعت اصلی فرهنگ را كه خلاقیت و گسترش آرمان های زندگی در ابعاد من انسانی است، راكد نموده است. كار دیگری كه خود هدفی فرهنگ انجام داده و خطرش از مختل ساختن طبیعت اساسی فرهنگ كم تر نیست، این است كه به جای آن كه بشر به عنوان به وجود آورنده دانش و تكنولوژی، اداره كننده و توجیه كننده آن دو باشد، خود جزیی غیر مسوول از جریانات جبری آن دو پدیده شده است.

فرهنگ پیشرو یا هدفدار و پویا : این نوع فرهنگ از اصول ثابته حیات تكاملی انسان ریشه می گیرد. عامل محرك این فرهنگ، ابعاد اصیل انسانی است و هدف آن عبارت است از آرمان هایی كه آدمی را در جاذبه هدف اعلای حیات به تكاپو در می آورد. این نوع فرهنگ می تواند تمدن انسانی اصیل را برای بشریت به ارمغان آورد و بشریت را از چنگال خودخواهان رها سازد. فعالیت های فرهنگی نیز در مسیر ارزش های متعالی انسانی قرار دارد. اگر فرهنگی خلاق و هدفدار و پیشرو باشد، دچار سقوط و زوال نخواهد شد.

فرهنگ پیشرو از دو عامل اولی و ثانوی ریشه می گیرد. عامل اولی این فرهنگ، آن عنصر فعال روانی است كه می خواهد جهان هستی را به كمك ابعاد سازنده انسانی به صورت آشیانه ای آرمانی در آورد. ریشه ثانوی فرهنگ پویا نیز عوامل درونی و بیرونی خاص بر قوم و ملتی است كه شوون مختلف زندگی را رنگ آمیزی و توجیه می كند.

برای آن كه فرهنگ پیشرو در جوامع انسانی حاكم شود، باید انسان ها هدف اعلای زندگی را به عنوان یكی از عناصر اساسی فرهنگ خود تلقی كنند. 

فرهنگ پیشرو دارای اصول كلی و ثابت زیر است:

1- اصل كمال جویی و اشتیاق به آن. حقیقت فرهنگ، ظرفی است زایل نشدنی، اگر چه مصادیق و افراد آن متنوع و همواره در معرض تغییر باشد.

2- اصل احترام، كه در فرهنگ عام انسانی با عناوینی مانند نوع دوستی، علاقه به انسان و محبت از آن یاد شده است.

3- اشتیاق شدید بشر به داشتن حیات شایسته

4- تصحیح و تنظیم ارتباط چهارگانه:

الف- ارتباط انسان با خویشتن

ب- ارتباط انسان با خدا

ج- ارتباط انسان با جهان هستی

د- ارتباط انسان با هم نوع خود