تكامل در فرهنگ چگونه روی می دهد؟
فرهنگ پذیری
با توجه به تنوع فرهنگ ها، افراد و جوامع مختلف در معرض فرهنگ پذیری و نقل و انتقال آن هستند. در بحث از فرهنگ پذیری نیز باید به این نكته توجه داشت كه آیا فرهنگ پذیری به طور مطلق صحیح است یا نه؟ آیا باید فرهنگ پذیری را به طور مطلق اثبات یا نفی كرد و به بررسی فرهنگی پرداخت كه می خواهیم آن را بپذیریم؟ اگر فرهنگ مورد نظر ما، فرهنگ پیشرو باشد، قطعآ باید آن را پذیرفت و در راه انتقال آن تلاش كرد، زیرا استعداد كمال جویی انسان ایجاب می كند كه چنین فرهنگی، مطلوب انسان ها و جوامع واقع شود. علاوه بر این، هیچ فرهنگی را بدون تحقیق و تصفیه و صرفآ از روی تقلید نباید پذیرفت. ابعاد و عناصر هر فرهنگی را باید در بوته نقد و بررسی قرار داد تا عناصر ناشایست از یك فرهنگ به فرهنگ دیگر انتقال پیدا نكند، زیرا انتقال فرهنگ ها همواره صحیح نیست. در واقع، فقط آن فرهنگ هایی كه برمبنای ارزش های انسانی شكل گرفته باشند، باید انتقال پیدا كنند. عناصر چنین فرهنگ هایی، مانند علوم و صنایع، هنرهای پیشرو و اخلاقیات والای انسانی می توانند در جوامع بشری تحولات شگرفی را ایجاد كنند. همان گونه كه وقتی فرهنگ اسلامی وارد ایران و یا سایر كشورها شد، آثار مهمی را برجای نهاد. گاهی نیز به عنوان انتقال فرهنگ، عوامل فساد و تباهی روح انسان ها گسترش پیدا می كند. با انتقال چنین فرهنگ هایی، حیات بشری پوچ جلوه می كند و بی اعتنایی به مسائل اجتماعی و اهمیت ندادن به توده های مردم اشاعه پیدا می كند.
عوامل ثبات فرهنگ ها
برخی از فرهنگ ها دارای ثبات و استمرار هستند. یعنی در طول زمان در جوامع مختلف باقی می مانند. عوامل ثبات و پایداری فرهنگ ها را می توان امور زیر دانست:
اول- رابطه مثبت یك فرهنگ با بعضی از اجزاء ضروری یك جامعه. برای مثال: فرهنگ خاصی كه مردم هند نسبت به حیوانات دارند، از ضرورت های محیطی یا برخی اصول اعتقادی آن ها ریشه می گیرد، در حالی كه جوامع دیگر، نه چنین اعتقاداتی را دارند و نه چنین ضرورت هایی را.
دوم- عنصر زمان. یعنی عناصر فرهنگی یك جامعه، در طول زمان تثبیت می شود و به مرور به جاذبیت آن افزوده می گردد. البته استمرار یك عنصر فرهنگی، نشانه درستی و جاذبیت آن نیست. به طور مثال: پدیده خودخواهی در طول تاریخ بشری رواج بسیار داشته است، به گونه ای كه انسان ها كم تر توفیق آن را داشته اند كه به ارزیابی خویشتن بپردازند و خودخواهی های خود را كنترل كنند. آیا صرف استمرار پدیده خودخواهی، دلیل برصحت و استحكام آن می باشد؟ مسلمآ نه، زیرا دوام و پایداری یك پدیده در شوون مختلف حیات بشری، نشانه حق بودن آن نیست.
سوم- آداب و رسوم و عقاید و سنت های یك ملت. آداب و رسوم و سنت ها كه از عناصر فرهنگی به شمار می روند، بر افراد و گروه های مختلف تأثیر می گذارند و موجب پیدایش هویتی خاص برای یك جامعه می شوند كه همین هویت خاص - به نوبه خود - موجبات استمرار فرهنگ جامعه را فراهم می آورد.
چهارم- تطابق فرهنگ ها با واقعیات. هر فرهنگی كه با اصول ثابته حیات بشری هماهنگی داشته باشد، از اثبات و استمرار بیش تری برخوردار خواهد بود.
اگر عوامل استمرار یك فرهنگ ضرورت های قومی باشد، باید به بررسی آن ضرورت ها پرداخت. اگر آن ضرورت ها ناشی از اصول و قوانین روانی آن قوم باشد، گذشت زمان آن ضرورت ها را از میان نخواهد برد و اگر آن ضرورت ها بر اساس عقاید شخصیت های با نفوذ و موثر در میان یك قوم و ملت باشد، بقا یا زوال آن فرهنگ ها، تابع كمیت و كیفیت نفوذ شخصیت ها و یا منطقی بودن آن هاست.
خلاصه، رسوخ و استحكام یك فرهنگ در یك قوم، به تنهایی دلیل بر اصالت دادن به آن فرهنگ و یا تطابق دادن آن، با حقیقت و واقعیت نیست. درست است كه وقتی فرهنگی در اعماق سطوح روانی مردم نفوذ و رسوب كرد، آن فرهنگ به شكل عینكی در می آید كه پیروان آن می توانند به كمك آن عینك به انسان و جهان و واقعیات آن دو نظر كنند، ولی با توجه به این كه خیلی از فرهنگ های گذشته و كنونی، در موقع تحلیل، به پایه های بی اساس مبدل می شوند، می توان گفت: بشر برای هر گام مثبتی كه در مسیر تصعید حیات تكاملی بردارد، مجبور است فرهنگ حاكم برجامعه خود را مورد تحلیل قرار داده، عناصر رسوبی و بی پایه آن را دور انداخته و اجازه ندهد كه این عناصر، سد راه او شود.
