زندگی در بازخیزش

در طول تاریخ، به انگیزه های مختلف به ذات انسان احترام گذارده شده كه یكایك آن ها قابل نقد و بررسی است. برخی از این انگیزه ها عبارتند از:

الف - در طول تاریخ، شخصیت های بزرگ عمومآ از شعار اصل احترام به ذات انسان دفاع كرده اند و مردم عادی نیز چون تحت تأثیر جاذبه شخصیت ها قرار داشته اند، از روی تقلید از این اصل دفاع كرده اند.

ب - عواطف و احساسات خام و ابتدایی نیز موجب دفاع از احترام به ذات انسان شده است. اما این انگیزه چون مبنای محكمی ندارد، لذا نمی توان آن را عامل پایدار تلقی كرد. این انگیزه با مشاهده پلیدی های برخی از افراد نوع انسانی خاموش می شود و یا با غوطه ور شدن خودخواهی از میان می رود.

ج - انگیزه سوم، عامل مذهب است، زیرا همه ادیان شعار احترام به ذات انسان را سرفصل برنامه های انسان سازی خود قرار داده اند. در ادیان الهی احترام به ذات انسان مستند به اراده خداوندی است كه حیات انسان را با عظمت و با ارزش آفریده است.

د - احساس عمیق درباره ذات انسان است، یعنی دریافت ذات انسان در آهنگ كل هستی. در این نوع احساس - در واقع - همان احساس عالی دینی است كه در انگیزه فوق اشاره شد. البته رسیدن انسان به این نوع احساس والا و عمیق - كه آدمی هر فرد انسانی را به عنوان یك جزء اساسی از آهنگ كل هستی تلقی نماید - نیاز به رشد و كمال دارد.

ه - برخی پیشرفت های علمی و صنعتی و هنری و فرهنگ های متنوع بشری را دلیل بر احترام به ذات انسان دانسته اند، در حالی كه این امور فقط می توانند بزرگی و اهمیت استعدادهای انسانی را ثابت كنند، نه لزوم احترام به ذات انسان را. در این دو سه قرن اخیر كه علوم پیشرفت زیادی پیدا كرده، متأسفانه از احترام به ذات انسان كاسته شده است.

و - امانیسم یا انسان گرایی عقلانی نیز طرفدار ارزش انسان است. این گروه با استناد به حكم عقل، درباره لزوم حمایت از نوع انسانی سخن می گویند. با استناد به عقل، آن هم عقل نظری كه كاری با ارزش ها و اصول عالیه انسانی ندارد، نمی توان برای ذات انسان ارزش قایل شد. انسان گرایی عقلانی نیز كه در عصر و زمان ما ادعای بسیار دارد، هنوز نتوانسته است انسان ها را به یكدیگر نزدیك كند و از آن ها بخواهد كه به یكدیگر احترام بگذارند و محبت بورزند. تنها انگیزه ای كه می تواند ارزش و احترام به ذات انسان را تحقق بخشد، انگیزه دینی است.

8 - فقط با به فعلیت رسیدن بعد روحی حیات انسانی است كه مفاهیمی چون شخصیت، من، روان و روح می تواند مطرح شود. غوطه ور شدن در خودخواهی ها و لذت پرستی ها، وحدت مدیریت حیات را از میان می برد و نمی گذارد تا مسایلی چون شخصیت، من روان و غیره، برای آدمی مطرح شود. این امور لازمه تكامل حیات انسانی هستند و انسانی كه در به فعلیت رساندن بعد روحی خود گامی برنداشته، دیگر توجهی به اموری چون شخصیت، من، روان و روح نخواهد داشت. انسانی كه آزادی در لذت پرستی را می خواهد، دیگر به طرح این امور نمی پردازد.

عوامل تصعید حیات تكاملی

روح انسان، استعداد رشد و كمال را دارد و برای نیل به كمال نیز باید به بررسی عوامل و روش هایی پرداخت كه انسان را در مسیر تصعید حیات تكاملی قرار می دهد. در بحث از راه ها و روش های نیل به حیات تكاملی، بیست و یك اصل مطرح است كه به بررسی آن ها می پردازیم:

1- خود طبیعی انسان نمی تواند رهبری روح را برعهده گیرد. اگر روح انسان در خودخواهی غوطه ور شود، یعنی در حد "خود طبیعی" تنزل پیدا كند، از تكامل باز می ماند. خود طبیعی، مدیریت جبری حیات ابتدایی را انجام می دهد، بدون این كه متكفل باز كردن سطوح و ابعاد عالی حیات بوده باشد.

برگشاده سوی بالا بال ها          تن زده اندر زمین چنگال ها

خواجه می گرید كه ماند از قافله        خنده ها دارد از این ماندن خرش

2- خداوند برای شناخت تكامل روح به انسان كمك می كند. علی(ع) می فرماید :

عِبادَ اللّهِ، اَنَّ مِن اَحَبِّ عِبادِ اللّهِ اِليهِ عَبداً اَعانَهُ اللّهُ عَلي نَفسِهِ

"ای بندگان خدا، از مهم ترین بندگان نزد خداوند، بنده ای است كه خدا او را در جهت شناخت نفس خود كمك نموده است."

البته خداوند هنگامی در معرفت و تصعید روح به انسان كمك می كند كه انسان خواهان شناخت و تصعید روح خود باشد.

چون چنین خواهی، خدا خواهد چنین            حــق بــرآرد آرزوی متقیــن

در نهاد انسان، استعداد و زمینه اراده و شوق به انجام كارهای خیر نهفته است؛ بهترین دلیل آن هم "كاروان با عظمت حق طلبان رشدیافته تاریخ بشری است".

عدم جوشش این اراده و حركت به سوی كمال، بر اثر موانعی است كه آن ها را به دو قسم می توان تقسیم كرد:

الف - تخیلات و تلقیناتی كه انسان به خود می كند، مبنی بر این كه معرفت و تصعید روح امری دشوار و غیرممكن است.

ب - عوامل بیرونی، گاه سد راه انسان می شوند. نظیر نامناسب بودن محیط اجتماعی، فقدان تعلیم و تربیت های سازنده و غیره. انسان باید بر این دو مانع غلبه و در حد توانایی خود در مسیر رشد و كمال خویش بكوشد و از مسؤولیت سازندگی خویش سر باز نزند.