جبر و اختيار؛ حقيقت كدام است؟
كوانتم هاي اراده
فلاسفه و روان شناسان كلاسيك گمان مي كردند كه اراده بدون انقطاع در روان انساني ايجاد شده و مسير اجابت كار يا ترك آن را نمودار مي سازد. اما در حالي كه اراده اي كه در مسير انجام كاري تحقق پيدا مي كند، داراي ذرات ريزي است كه از آن مي توان به "كوانتم هاي اراده" تعبير نمود. براي مثال: هر چند نقاش يك اراده كلي دارد كه عبارت است از ايجاد يك تابلوي زيبا، ولي چون تابلو داراي اجزاي بسيار است، براي هر يك از آن اجزاء يك اراده معين وجود دارد.
آيا اراده آزاد است؟
برخي از افراد، آزادي و يا جبر را به اراده نسبت مي دهند. مثلاً مي گويند كه من از آزادي اراده برخوردار بودم كه فلان كار را انجام دادم. اين تقسيم بندي غلط است. يعني نمي توان آزادي را به اراده نسبت داد. اراده چه در مرتبه ضعيف و چه در مرتبه قوي آن، آزاد نيست. به عبارت ديگر، ما اراده آزاد نداريم، زيرا اراده يك فعاليت دروني است كه معلول فعاليت غريزه اي از غرايز است، يعني اراده تابع انگيزه هاست. اراده از ناحيه خود، آزادي ندارد، بلكه آزادي آن ناشي از نظارت "من" است، و اگر نظارت "من" نباشد، آزادي اراده نمودارنمي شود. هرچند ما در هنگام انجام كارهاي اختياري، داراي اراده هستيم، ولي اين گونه نيست كه هر وقت اراده بود، اختيار هم هست، بلكه در كارهاي اضطراري نيز اراده وجود دارد.
در مسأله آزادي انسان، "نظارت من" بيش ترين اهميت را دارد. مي دانيم كه انسان علاوه بر غرايز و ساير ش وون رواني، داراي حقيقتي است كه گاه از آن تعبير به "ذات" مي شود و گاه به "روح" و گاه نيز آن را "من" مي نامند. اين "من" نيز بنا به دلايلي چند، مجموع اجزاي ظاهري و دروني انسان نيست.
"من" داراي چند ويژگي است، از جمله آن كه: بر تمام غرايز يا اغلب آن ها مي تواند حكمراني داشته باشد. به اين معنا كه هم مي تواند ناظر جريان فعاليت غرايز بوده و آن را تصديق نمايد و هم مي تواند از جريان آن ها جلوگيري به عمل بياورد. من مي تواند غرايز را كنترل كرده و يا آن ها را سركوب نمايد. خلاصه، از نظر اينان:
"نظارت و تسلط من بر دو نيروي مقاومت دروني و عوامل مكانيكي ديگر كه انگيزه هاي كار مي باشند، منشاء كارهاي اختياري است. هر مقدار اين نظارت و تسلط شديدتر باشد، اختيار قوي تر خواهد بود."
