در گردونه اجتماع

انواع وحدت

در این جا می توان انواعی از وحدت را مطرح كرد:

1- وحدت مطلق: عبارت است از اتفاق نظر در همه عقاید و معارف و احكام.

با نظر به آزادی اندیشه و تعقل و اختلاف ادراك انسان ها، این نوع وحدت امكان ناپذیر است. اختلاف متفكران در اندیشه و اطلاعاتی كه درباره موضوعات مختلف دارند و هم چنین اختلاف در هوش و حافظه كه در فهم قضایا مؤثرند، موجب نفی وحدت مطلق در آراء متفكران می شود.

2- وحدت مصلحتی عارضی: این نوع وحدت بر اثر عواملی خارج از حقیقت و متن دین پیش می آید.

معمولا در هنگام بروز عوامل نابودكننده و مخاطره آمیز، تضادها و اختلاف در میان فرقه ها و مذاهب مختلف، نادیده گرفته می شوند و نوعی اتحاد و هماهنگی میان آنان برقرار می شود. چون این اتحاد و هماهنگی معلول عوامل جبری خارج از متن دین است، با از بین رفتن آن عوامل، این اتحاد نیز منتفی می گردد.

3- وحدت معقول: با توجه به آزادی اندیشه و تعقل در به كارگیری و انتخاب دلایل از عناصر دین، این نوع وحدت قابل پذیرش می باشد. این نوع وحدت را می توان چنین تعریف كرد:

"قرار دادن متن كلی دین ابراهیمی برای اعتقاد همه جوامع و بركنار نمودن عقاید شخصی نظری و فرهنگی محلی و خصوصیات آراء و نظریات مربوط به هر یك از اجزاء كلی دین كه مربوط به تعقل و اجتهاد گروهی یا شخصی است."

وحدتی كه مورد نظر علمای بزرگ دو فرقه است، این نوع وحدت است نه وحدت مصلحتی عارضی كه بی اساس است. در طریق وصول به وحدت معقول، وسعت یافتن دیدگاه متفكران و رهایی از چارچوب تعصبات غیرمنطقی، ضروری است. متفكران بزرگ جهان اسلام نظیر فارابی، ابن سینا، ابن رشد، ابن مسكویه، ابن هیثم، زكریای رازی، مولوی، میرداماد و ملاصدرا از چنین وسعت نظری برخوردار بوده اند و لذا درگیر تزاحم ها و تضادهای ویرانگر نبوده اند.

نظم و مشاركت اجتماعی

عقل سلیم و وجدان آگاه، ضرورت نظم را در زندگی فردی و اجتماعی توصیه می كند. جوامعی كه از فرهنگ اصیل برخوردار نیستند اما نظم را در شؤون مختلف اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی دنبال می كنند، از رفاه و آسایش و پیشرفت های مادی بیش تری برخوردار هستند تا جوامعی كه از یك فرهنگ اصیل و اصول و قوانین اقتصادی و سیاسی و حقوقی و فرهنگی برخوردارند، اما فاقد نظم اجتماعی هستند.

اگر در جامعه ای نظم اجتماعی وجود نداشته باشد، اشكالات زیر پیش خواهد آمد:

الف- موقعیت اجتماعی هیچ فرد و گروهی در جامعه مشخص نخواهد شد.

ب- افراد در جهت حفظ منافع خود تلاش خواهند كرد و هر یك دیگری را هم وسیله و هم هدف تلقی خواهد نمود.

ج- افراد به مصالح اجتماعی توجه نخواهند داشت.

د- افراد به منافع قانونی خود قانع نخواهند بود.

ه - وجدان انسان ها رو به نابودی خواهد رفت.

مبانی نظم و مشاركت اجتماعی

مهم ترین عامل محرك مشاركت اجتماعی، مبانی مذهبی و اخلاقی، سیاسی و حقوقی است. در فرهنگ پیشرو به مشاركت و هماهنگی مردم در جامعه توجه بسیار شده است. در قرآن موارد زیر را می توان به دست آورد:

1- آیاتی كه در قرآن مردم را به مشاركت جمعی برای به وجودآوردن مصالح زندگی اجتماعی فرا می خواند، مثل :(مائده/2)

2- آیاتی كه تفرقه و پراكندگی را مبغوض تلقی می كند و همكاری و همیاری را مورد تأكید قرار می دهد، مانند :(آل عمران/103)

3- روایاتی كه در ضرورت و مطلوبیت مشاركت جمعی وارد شده است:

یَدُ اللّهِ مَعَ الجَماعَة

"دست خدا با جماعت است."

4- روایاتی كه اهمیت دادن به جامعه و مصالح آن را مورد تأكید قرار داده است:

مَن اَصبَحَ وَ لَم یهتَمَّ بِاُمُورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ بِمُسلِم

"كسی كه صبح از خواب برخیزد و اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست."