خدا: از خداگرایی تا ایمان

حالات روحی انسان در عبادت

به هنگام عبادت خدا، انسان ممكن است یا از حالت خوف و هراس برخوردار باشد یا از حالت بهجت و شكوفایی.

اساسآ وضع روحی هر انسانی بستگی به برداشت او از موقعیت خویش در جهان هستی دارد. اگر زندگی خود را در جهان، دارای معنای والایی نداند، چنین شخصی دارای وضع روحی بی معنایی خواهد بود، ولی اگر زندگی خود را در ارتباط با مبدأ جهان هستی تفسیر كند و رشد و كمال خود را ناشی از عنایت الهی بداند، همواره به یاد خدا بوده و به هنگام عبادت خدا نیز از حالات روانی والایی برخوردار خواهد بود. البته چون انسان ها دارای مراتب گوناگونی از رشد و كمال هستند، لذا انسان هایی كه از كمالات والا برخوردار هستند، به هنگام نیایش، خدا را شهود خواهند كرد. از همین جاست كه برخی از انسان های كامل در حال عبادت، گریه ها و سوز و گدازهای عجیبی دارند. چنان كه در مورد امیرالمؤمنین علی)ع( گفته اند: در تاریكی شب - در حال عبادت - چون مارگزیده به خود می پیچید.

هنگامی كه انسان در حال نیایش به صفات جمالی و محبت و رحمت الهی توجه داشته باشد، از حالت رجاء برخوردار خواهد بود و اگر به صفات جلال و غضب الهی توجه كند، دچار خوف الهی خواهد شد. انگیزه خوف الهی نیز یكی از امور زیر می تواند باشد:

1 - ترس از نتیجه و آثار گناهانی كه از انسان سر زده است، چرا كه گناه موجب سقوط نفس و پلیدی آن می شود و انسان رشدیافته نمی تواند نسبت به سقوط نفس خود بی تفاوت باشد.

2 - ترس از این كه انسان امكانات و استعدادهای الهی خود را مورد بهره برداری صحیح قرار نداده باشد.

3 - ترس از اهمیت و عظمت معنای هستی و وجود انسان در آن.

4 - ترس از خدا به معنای درك عظمت الهی و سلطه مطلقه او بر جهان هستی. این نوع از ادراك، موجب حالت خشیت در انسان می شود.

5 - خوف از مقام شامخ ربوبی كه موجب می شود انسان نیاز مطلق خود را به مبدأ جهان هستی درك كند و از عدم اطاعت او بیمناك باشد.

به طور كلی، چون روح انسانی دارای ابعاد بسیار متعدد و متنوعی است و همان طور اسماء و صفات جمال و جلال خداوندی نامحدود است، پس انسان می تواند با هر بعدی از ابعاد روحی خود، با اسم و صفتی از خداوند ارتباط برقرار نماید و هر ارتباطی هم پدیده روانی مختص به خود را به وجود می آورد. به عنوان مثال: آدمی با احساس خالقیت و حاكمیت مطلقه خداوندی در جهان هستی، عظمت خداوندی را احساس می نماید و با توجه به علم مطلق و احاطه آن ذات اقدس بر جزئیات و كلیات جهان هستی، همواره احساس می كند كه ناظر و شاهد و بصیر مطلق، همه موجودیت و حركات و سكنات او را می بیند و می داند. خود این احساس، یك پدیده خاص روحی است و با دریافت این كه او عادل مطلق است و برای همه جزئیات و كلیات هستی و اعمال و گفتارها و فعالیت های مغزی و روانی انسان ها محاسبه دقیق دارد، احساس عدل و حساب خداوندی در درون او به وجود می آید. با درك این حقیقت كه خداوند انسان ها را برای مورد عنایت قرار دادن خود آفریده است و به آنان رحمت و محبت دارد، و هم چنین با درك جمال و فروغ الهی كه در ملكوت هستی قابل شهود است، حالت وجد و انبساط و بهجت و لذت علیا و سروری والا در درون انسان سرمی زند.

آیا دین شخصی است؟

برخی از متفكران غرب، دین را یك حالت روانی شخصی تلقی كرده اند كه با هیچ یك از عناصر زندگی ارتباطی ندارد.

باید بگوییم كه مدیریت غیرمنطقی كلیساها و دیگر معابد، موجب شده چنین برداشتی در مورد دین به وجود آید، در حالی كه دین موجب می شود انسان آگاهی بر خود پیدا كند و از این آگاهی، آگاهی به هستی را به دست آورد و سپس در مسیر حیات معقول حركت كند.

چیست دین؟ برخاستن از روی خاك       تا كه آگه گردد از خود جان پاك

اگر نظام های مختلف تعلیم و تربیت، از دین در جهت سازندگی شخصیت آدمیان استفاده می كردند، هرگز چنین تفكراتی پیدا نمی شد. 

می دانیم كه انسان ها نیاز دارند تا برای چهار سؤال اساسی خود، یعنی من كیستم؟ از كجا آمده ام؟ به كجا می روم؟ برای چه آمده ام؟ پاسخ پیدا كنند و تنها دین است كه توانایی پاسخگویی به این سؤالات را دارد.

متفكرانی كه مذهب را از صحنه حیات بشری جدا می سازند و آن را فقط یك جنبه شخصی تلقی می كنند، انسان را گرفتار انواع بی شماری از عوامل تخدیر عصبی و روانی می سازند، زیرا چنین افرادی فقط لحظاتی در روز یكشنبه یا شنبه یا جمعه با خدا ارتباط روحی برقرار نموده و همه امور و شؤون زندگی خود را بركنار از محاسبه الهی تلقی می كنند.