شناخت در قلمروی اندیشه ها

انواع ارتباطات ذهن با موضوع

ذهن آدمی انواعی از ارتباطات را می تواند با واقعیات پیدا كند. این ارتباطات نیز مراتبی از نقص و كمال را در بردارند. می دانیم كه شناخت دارای دو بعد است:

بعد اول، آن تأثر ذهن از واقعیات خارجی است كه همان صورت های ذهنی می باشد.

بعد دوم نیز فعالیت های ذهنی است كه بر روی صورت های انعكاس یافته در ذهن یا تصورها صورت می گیرد. ذهن آدمی از واقعیات تأثیرهای گوناگون را می پذیرد. برای مثال: تأثری كه ذهن از انعكاس رنگ می پذیرد، غیر از تأثر انعكاس سنگینی یك جسم است. حتی در انعكاس رنگ ها نیز، ذهن تأثرات مختلفی را می پذیرد. اثری كه رنگ قرمز می گذارد، غیر از تأثیری است كه ذهن از رنگ زیتونی می پذیرد.

انواع ارتباطات ذهن را به صورت های زیر می توان دسته بندی كرد:

1- احتمال : اگر ارتباط كامل ذهن را با موضوع صد درصد قرارداد كنیم، احتمال عبارت است از: ارتباطی كه درصد آن از پنجاه كم تر است. اگر احتمال به درجه پنجاه درصد برسد، شك و تردید نامیده خواهد شد. قدرت تحریك احتمال نیز بستگی به اهمیت موضوع دارد. یعنی هر اندازه كه موضوع مورد احتمال از اهمیت بیش تری برخوردار باشد، به همان اندازه، قدرت تحریك احتمال نیز بیش تر خواهد بود.

2- ظن : اگر درجه ارتباط ذهن با موضوع بیش از پنجاه درصد باشد، شناخت ما ظنی خواهد بود و هر اندازه كه درصد ارتباط و كشف از پنجاه درصد بالاتر رود، شناخت به سمت اطمینان سوق پیدا خواهد كرد.

3- قطع : ارتباط صددرصد ذهن با موضوع، قطع نامیده می شود. برای نیل به مرحله قطع، سه عامل موثر است:

الف - آشكار شدن چهره واقعیت بر انسان به وسیله "تكاپوی واقع جویانه و مبارزه جدی با شك و تردید و عشق به خود واقعیت". این نوع قطع را "قطع منطقی" نامیده اند.

ب - تلقین واقعیات بر ذهن انسان به وسیله حذف انگیزه های شك و تردید. هر اندازه كه ذهن انسان ضعیف تر باشد، بیش تر تحت تأثیر تلقینات قرار می گیرد و هر اندازه هم كه شخصیت تلقین كننده چشمگیرتر باشد، افراد را بیش تر و سریع تر تحت تأثیر قرار خواهد داد.

ج - بعضی اوقات اوضاع و احوال اجتماعی، وسایلی را برای منتفی ساختن عوامل احتمال و شك درباره یك موضوع خاص فراهم می آورند و افراد معمولی نیز بدون تأمل در آن موضوع، به حالت قطع می رسند. این نوع قطع را می توان "قطع فصلی و موسمی" نام نهاد.

4- جزم : این حالت، مانند حالت قطع است، با این تفاوت كه در مفهوم جزم، انسان آمادگی و تصمیم برای عمل مطابق با واقعیت كشف شده را داراست.

5- علم : درباره علم تعریف های مختلف ارائه شده است. برخی آن را انعكاس واقعیات در ذهن دانسته اند. برای این كه یك موضوع یا قضیه ای در جریان علم قرار بگیرد، حذف و انتخاب و آگاهی های ثانوی درباره واقعیت منعكس در ذهن و تجسیم و وابستن آن ها به اصول و قوانین - به اضافه توجه به امكان شكاف برداشتن آن اصول از طرف اكتشافات جدید - عنصری دیگر برای علم و معرفت است كه برای تفسیر و توجیه یك معرفت علمی، حتمآ باید در نظر گرفته شوند.

برای علم می توان سه مرحله قایل شد:

الف - مرحله ابتدایی: در این مرحله، ذهن از قطع و یقین های بسیار برخوردار است. هر رویدادی كه در برابر حواس انسان قرار می گیرد، حقیقتی مستقل و مجزا از سایر پدیده ها را نشان می دهد. در این مرحله، قطع و یقین هایی كه ذهن انسان را اشغال می كند، مانند تأثراتی هستند كه به وجود می آیند و از بین می روند، بدون این كه تضاد و تناقض میان آن ها قابل اهمیت باشد. هم چنین، انسان مطابق با آگاهی های خود به تصمیم گیری می پردازد.

ب - مرحله متوسط: در این مرحله، انسان با ابعاد مختلف واقعیات روبه رو می شود و به تناقضات در برداشت های خود از واقعیات پی می برد. در این مرحله، ذهن انسان دچار شك و تردید می شود. البته این شك و تردیدها برای كسانی كه دچار ضعف شخصیت هستند، موجب ركود در شناسایی واقعیات می شود، در حالی كه برای شخصیت های نیرومند، بهترین عامل، افزایش كنجكاوی است. به هر جهت، مرحله دوم علم كه مرحله متوسط نیز نامیده می شود، از مسیر احتمال وشك وظن می گذرد و از جهاتی، این مرحله تعیین كننده سرنوشت شناخت های آدمی است.

ج - مرحله عالی: در این مرحله، ذهن انسان در عالی ترین قله معرفت قرار می گیرد و جهان هستی در مقابل دیدگانش انبساط پیدا می كند. در این مرحله، انسان از اطمینان خاصی برخوردار است.