شناخت در قلمروی اندیشه ها

8- روش و هدف گیری انسان : روشی كه انسان در جهت شناسایی امور انتخاب می كند و هم چنین هدفی را كه برای شناسایی واقعیات در نظر می گیرد، بر روی شناسایی وی اثر می گذارند.

هنگامی كه انسان تمامی قوای حسی و مغزی خود را برای وصول به یك هدف خاص متمركز می كند، علم وی به امور مربوط به آن هدف محدود می شود. به طور مثال: اگر فردی برای پیدا كردن هیزم و خار راهی كوه شود، این شخص در خلال جستجوی خود به چیز دیگری جز هیزم توجه نخواهد داشت و چنان چه از او سوال كنند كه آیا در كوه چیز دیگری بوده یا نه، وی پاسخ "نه" را بر زبان جاری خواهد ساخت. اگر كسی برای نیل به هدفی خاص واقعیات را مورد كاوش قرار دهد، آن واقعیات را به طور دقیق درك نخواهد كرد. اساسآ انصاف علمی ایجاب می كند كسانی كه برای هدفی خاص واقعیات را مورد مطالعه قرار می دهند - چنان چه به هدف خود نرسیدند - نگویند كه ما تحقیق كردیم و چیزی نیافتیم، بلكه بگویند آن چه را كه می خواستیم، با این ابزار و وسایل تحقیق نیافتیم.

9- موقعیت های متنوعی كه واقعیات دارا هستند : از نظر فارابی، چون میان علم و معلوم تطابق وجود دارد، اگر معلومی وجودش كامل باشد، علم به آن نیز كامل خواهد بود و اگر معلوم از جهتی دارای نقص باشد، علم ما نیز ناقص خواهد بود. نظیر اموری چون حركت، زمان، بی نهایت و عدم، به دلیل آن كه ناقص هستند، علم به آن ها نیز ناقص است. واقعیت حركت، خروج تدریجی از قوه به فعل است و هر لحظه ای از آن، مستلزم اثبات و نفی است. وابستگی حركت به موضوع متحرك و ارتباط آن به علت، موجب نقص آن است. اگر می توانستیم از علم به هر نوع حركتی نسبت به موضوع متحرك و علت آن علم حاصل كنیم، علم ما كامل تر خواهد بود.

همه عوامل نه گانه مذكور كه مورد بررسی قرار گرفتند، در همه موارد دخالت نمی ورزند. یعنی این گونه نیست كه در هر مورد، علم و معرفتی كه به دست می آوریم، همه آن عوامل دخالت می ورزند، بلكه مقصود آن است كه در هر موردی یك یا چند عوامل دخالت دارند.

ركن دوم: جز من یا واقعیت های جهان هستی

این ركن شناسایی، شامل همه موجودات و پدیده هایی می شود كه در برابر من یا فاعل شناسایی قرار می گیرد. البته ممكن است من با من انسان های دیگر مورد شناسایی قرار گیرد. در این جا باید به دو نكته توجه كرد:

الف - هر اندازه من انسانی از رشد فكری بیش تری برخوردار باشد، در بررسی "من"، از توسل به عوامل و وسایل و كانال ها و تصورات خارج از ذات من بی نیاز خواهد بود.

ب - معنای علم حضوری درباره "من" به این معنا نیست كه فرد قادر است همه مختصات "من" را درك نماید.

متعلق شناسایی یا جز من برسه قسم است:

الف - واقعیات برای خود كه شامل همه موجودات عالم می شود.

ب - اشیایی كه برای تحصیل علم و معرفت به كار گرفته می شود.

ج - اشیایی كه واسطه میان فاعل شناسایی و متعلق شناسایی قرار می گیرند، مانند نور برای دیدن اشیای فیزیكی.