شناخت در قلمروی اندیشه ها

وسایل و ابزار شناخت

1- حواس: ابتدایی ترین وسیله و ابزار شناخت، حواس طبیعی انسان است. حواس كانال های ارتباطی انسان با واقعیات می باشد. پدیده هایی كه به وسیله حواس طبیعی به درون انسان راه می یابد، همان هویتی را كه در جهان خارج دارد، حفظ نمی كند. یعنی بویی كه توسط حس بویایی به درون انسان راه می یابد، همان هویتی را كه در بیرون داشته، در درون نخواهد داشت. یا وقتی كه حس چشایی ما طعم شیرینی را به اعصاب منتقل می سازد، اعصاب، طعم شیرینی را پیدا نخواهد كرد. همین طور اعصاب ما با دیدن رنگ ها، رنگین نمی شود. موقعی هم كه جسم سبك یا سنگینی را برمی داریم، اعصاب ما سبك و یا سنگین نمی شود. از این جریانات به این نتیجه می رسیم كه پدیده ها پس از انتقال به درون، هیچ گاه هویت خود را حفظ نمی كنند. بدون شك، خوردن مواد شیرین برای درك شیرینی لازم است،ولی آیا آن شیرینی كه به وسیله ماده شیرینی در ذائقه احساس شده و به اعصاب یا سلول ها منتقل شده، همان شیرینی عینی است؟ علاوه بر آن، محتویات و شرایط درونی كه تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار می گیرد، موجب دگرگونی هویت واقعیت بیرونی می شود.

فرض كنیم با جنازه فردی مقتول روبه رو هستیم. آن چه به وسیله حواس درك می شود، منظره فردی مقتول است. اگر تماشاگر با آن شخص، رابطه دوستی داشته باشد، آن منظره او را ناراحت خواهد كرد و اگر دشمن او باشد، خوشحال خواهد شد. از این دو واكنش مختلف در مقابل پدیده ای واحد، به این نتیجه می رسیم كه عوامل درونی در درك واقعیات موثر هستند.

در واقع، حواس طبیعی انسان از ناحیه عوامل درونی توجیه می شوند. به عبارت دیگر، پدیده هایی كه به وسیله حواس به درون راه می یابند، با محتویات و خواسته های فرد تفسیر و تبیین می شوند.

2- وسایل و ابزار مصنوعی: بشر برای درك واقعیات جهان هستی به ساختن ابزار و وسایلی اقدام نموده است. اختراع میكروسكوپ، تلسكوپ و صدها وسیله ظریف و عالی دیگر، موجب شده تا انسان پدیده هایی را كه با حواس طبیعی قابل ادراك نیستند، شناسایی كند. این ابزار هر اندازه پیشرفت كنند، نمی توانند دخالت حواس و شرایط درونی را حذف نموده، و ذهن را به صورت یك آیینه در آورند، تا واقعیات آن چنان كه هستند در درون انسان راه یابند. این مدعا را با دلایل زیر می توان اثبات كرد:

الف- این ابزار و ادوات به وسیله بشر ساخته شده اند و تابع حذف و انتخاب بشر هستند.

ب- آن چه را كه وسایل و ابزار در اختیار انسان می گذارند، همراه با شرایط خاص خود آن هاست. برای مثال: پشم حرارت را به یك صورت منعكس می كند و بدن آدمی، جیوه، چرم و سیمان به گونه ای دیگر. اگر تغییری در ذره بین واقع شود، پدیده ها را به گونه ای متفاوت نشان خواهد داد.

ج- اگر هم وسایل و ابزار مصنوعی، واقعیات را آن گونه كه هستند به درون منتقل سازند، چون تحویل گیرنده آن واقعیات، حواس و ذهن آدمی است، لذا این كانال های درونی بر روی واقعیات اثر می گذارند.

3- نیروها و استعدادهای درونی: نظیر هوش عقل، اندیشه، تجسیم و غیره، از دیگر ابزار شناخت هستند.

ضرورت تنظیم و تصفیه حواس

اندیشمندانی كه به بحث پیرامون شناخت پرداخته اند، به تنظیم و تصفیه شناخت در هر دو قلمرو ذهن و عین توجه نكرده اند. در قلمرو ذهن باید به تصحیح كار حواس پرداخت، چرا كه اگر اختلالی در حواس انسان پیدا شود، شناخت واقعیات دگرگون خواهد شد. بنابر این، مدیریت درونی انسان باید عهده دار كار تنظیم حواس باشد.

علاوه برتنظیم و تصفیه حواس و دستگاه هایی كه موجب ارتباط حواس انسان با واقعیات می شود، باید به تنظیم و تصفیه ذهن نیز پرداخت. در ذهن انسان نیروهای بسیاری در فعالیت است، نظیر: تجسیم، حافظه، تجرید، تطبیق، زیبایابی، تداعی معانی، كه اگر درست به فعالیت نپردازند، شناخت انسان دچار اشكال خواهد شد.