شناخت در قلمروی اندیشه ها

انواع شناخت

ذهن رابطه های كیفی گوناگون با واقعیات پیدا می كند كه موجب پیدایش انواعی از شناخت می شود:

1- شناخت آموزشی محض : شناختی كه در موقعیت پذیرش محض آموزشی در ذهن به وجود می آید، نه تنها انعكاسی محض است، بلكه همراه با دو نوع آگاهی دیگر است. یكی آگاهی به این مطلب است كه مربی آن چه را كه می داند، تعلیم می دهد و دیگر آن كه واقعیت همان است كه وی در حال یادگیری آن است. در این نوع شناخت، این خطر وجود دارد كه متعلم هر آن چه را كه از شخصیت ها یاد می گیرد، بدون تأمل و تفكر بپذیرد و چه بسا در اثر قرار گرفتن در جاذبه شخصیت های علمی گوناگون، در گرداب تناقض های شخصیت های مختلف به سردرگمی فكری برسد. هم چنین، در این نوع شناخت، احتمال نابود شدن جوشش مغزی متعلم وجود دارد، لذا مربیان باید به گونه ای به تعلیم متعلمان بپردازند تا از آسیب های فوق در امان بمانند.

2- شناخت تربیتی محض : در این نوع شناخت كه همراه با گردیدن است، مربی، مفاهیم و حقایقی را به متربی القاء می كند. اگر در تربیت، اصول منطقی رعایت شود، شناخت های حاصله برای فرد عمیق تر و بادوام تر خواهد بود، زیرا این شناخت محصول گردیدن و ارتباط با واقعیات است. به طور مثال: وقتی كه یك فرد بر اثر تربیت صحیح از لزوم راستگویی آگاه می شود، گرایش وی به راستگویی عمیق تر خواهد بود. چنین فردی التزام عملی به راستگویی داشته، راستگویی را موجب دگرگونی شخصیت خود می داند.

اصلی كه می گوید: برای انسان شدن عنصر عمل مهم تر از عنصر شناخت است، مقصود آن نیست كه عمل بدون شناخت دارای اهمیت است، بلكه منظور آن است كه شناخت مستند به عمل و گردیدن، در ساخته شدن انسان با اهمیت تر است از شناخت های مجرد كه در ذهن محققان انباشته می شود.

3- شناخت های تقلیدی : تقلید عبارت است از: پذیرش گفتار، كردار، اخلاق، عقیده و اندیشه دیگری، آن هم بدون دلیل. هر عمل تقلیدی مركب از پنج عنصر است:

الف - تقلیدكننده.

ب - فرد تقلیدشونده.

ج - پدیده یا حقیقتی كه مورد تقلید است.

د - هدفی كه از تقلید مورد نظر است.

ه - اعتبار تقلید.

برخی از تقلیدها كاملا مشخص و متمایز از شناخت های اصیل است، اما برخی دیگر قابل تشخیص و تمایر نمی باشد. تقلیدهای قابل تشخیص برای معارف بشری خطری ندارند، اما تقلیدهای غیرقابل تشخیص برای فرهنگ بشری آثار زیانباری دارد. البته برخی از تقلیدهای قابل تشخیص، ضروری هستند. نظیر رجوع غیرمتخصص به متخصص.

4- شناخت های فرضی: شناخت فرضی آن نوع شناختی است كه از نظر عینی شاهدی بر واقعیت آن دیده نمی شود، بلكه شخص محقق با ملاحظه شرایط ذهنی و مفاهیم مناسب با مسأله مورد تحقیق، آن را مطرح می كند.

5- شناخت نظری: آن نوع شناختی است كه با برخی از موارد قابل تحقیق سازگاری دارد و می توان آن ها را توجیه و تفسیر نمود، اما از عهده تفسیر و توجیه كلی برنمی آید. این دو نوع شناخت گاهی رنگ شناخت های علمی را مات می كند. در هم آمیختن فرضیه و نظریه با قانون علمی، در مسائل مربوط به جهان عینی چندان آسیبی به شناخت های علمی وارد نمی آورد، اما در هم آمیختن آن ها در مسائل انسانی ضربه های جبران ناپذیری را برفرهنگ بشری وارد می سازد، هم چنان كه فرضیه اصالت غریزه جنسی به عنوان تفسیركننده حیات بشری، سد راه تكامل بشر قرار گرفت و ارزش ها را دگرگون كرد.

6- شناخت توصیفی محض : این نوع شناخت جنبه روشنگری واقعیت ها را برعهده می گیرد و حد واسط میان ارتباط ابتدایی با واقعیت ها و شناخت های حقیقی است. در شناخت ابتدایی، انسان فقط به عكسبرداری محض از واقعیات می پردازد، اما در شناخت توصیفی، واقعیات از همه ابعاد توصیف می شود. گاهی توصیف ها به قدری جالب صورت می گیرد كه ذهن های ابتدایی، خود را از شناخت های اصیل بی نیاز می بینند و موجب ركود اندیشه می شوند.

7- شناخت تعبدی : این نوع شناخت مربوط به اموری است كه انسان دلیل آن را نمی داند، هر چند آن امور بدون دلیل نیستند. برای مثال: احكام عبادی را انسان از روی تعبد می پذیرد، اما علل آن ها با نظر به هدف حیات انسان، مجهول مطلق نیستند و با محتویات معقول خود، رابطه میان انسان و خدا را تنظیم می كنند.

8- شناخت تجربی : این نوع شناخت مخصوص پدیده ها و روابط میان موجودات جهان طبیعت نیست، چرا كه معنای تجربه این نیست كه یك واقعیت عینی در برابر حواس طبیعی انسان یا دستگاه های آزمایشی قرار گرفته و به این وسیله قابل مطالعه باشد، بلكه تجربه عبارت است از فعالیت كاوشگرانه ای كه درباره واقعیات صورت می گیرد. تجربه قابل تحلیل به امور زیر است:

الف - شخص تجربه كننده كه دارای حواس طبیعی و فعالیت مغزی سالم است و می تواند با واقعیات تماس حاصل كند.

ب - پذیرش اصول مسلم، نظیر: اصل علیت.

ج - انگیزه تجربه برای شناسایی پدیده ها و بهره برداری از آن ها.

د - پدیده یا رابطه ای كه برای شناسایی تجربی مطرح می شود، واقعیت دارد، نه آن كه خیال و پنداری بی اساس باشد.

واقعیت، بسیار گسترده تر از آن است كه منحصر در چارچوبه محسوسات و ملموسات مستقیم بوده باشد. دانش امروزی با تحقیق در عناصر رادیو اكتیو به سراغ شناخت رویدادهای كیهانی می رود كه میلیون ها سال پیش، در این فضا به وقوع پیوسته و سپس از بین رفته اند. دانش بشری به وسیله تجربه در معلول هایی، سراغ شناخت هویت علت ها را می گیرد كه در زمان تجربه، هیچ موجودیتی از آن ها دیده نمی شود. تجربه با بررسی در كنش ها و واكنش های عضوی و رفتار عینی آدمی، واقعیت هایی را جستجو می كند و آن ها را صددرصد می پذیرد، بدون این كه هویت آن ها قابل احساس و لمس بوده باشد.

خلاصه: تمام واقعیات عالم حتی پدیده خیال، توهم، تجسیم، اراده، لذت و الم، زیبایی ها، تعهدها و دیگر موضوع های عینی، می توانند مورد شناسایی تجربی قرار گیرند.