شناخت در قلمروی اندیشه ها

عوامل شناخت

پدیده شناخت، مانند سایر پدیده های عالم دارای علت است. شناخت به عنوان یك پدیده ذهنی دارای عواملی است. عوامل پیدایش آن عبارت است از:

1- جبر طبیعی حسی و ذهنی برای شناخت ابتدایی: ساختمان ذهنی انسان در ارتباط با واقعیات، انواعی از تأثیرات و تأثرات را از خود بروز می دهد كه یكی از آن ها شناخت است. به عبارت دیگر، به محض ارتباط ذهن با عالم خارج، پدیده ها در ذهن انعكاس پیدا می كنند.

2- لزوم ادامه زندگی : حیات انسان بدون آگاهی و شناخت امكان پذیر نیست. چشیدن طعم واقعی حیات نیز بدون تلاش فكری غیرممكن است. این عامل شناخت نیز حالت جبر طبیعی دارد، زیرا با نظر به استمرار حیات، در ضرورت آن شكی نیست.

3- خودخواهی: انسان بر اثر خودخواهی، شناخت هایی را دنبال می كند كه مربوط به اصل زندگی و ادامه آن نیست. خودخواهی انسان دارای اقسامی است. كسی كه خود را هدف و دیگران را وسیله تلقی می كند، بدون تردید این نوع نگرش در شناخت های او منعكس می شود. كسی هم كه هویت خود را وابسته به منافع مردم جامعه می داند، به طور قطع شناخت های او ناب تر از شناخت دیگران خواهد بود. در مرتبه بالاتر، كسی كه خود را در مسیر كمال قرار می دهد، شناخت او اصیل تر خواهد بود.

4- اشتیاق ذاتی : در انسان اشتیاق ذاتی برای شناخت وجود دارد و این نوع اشتیاق ذاتی نیز معلول خودخواهی و سودجویی نیست، بلكه هدف آن كشف واقعیات، صرف نظر از منافع شخصی است.

5- اخلاق : یكی از اساسی ترین و با شرافت ترین عوامل شناخت، اخلاق است. اخلاق عبارت است از: به فعلیت درآمدن همه ابعاد مثبت انسان در مسیری كه رو به هدف اعلای زندگی است. اخلاق موجب شكفتگی حقایق برای انسان می شود و بر اثر شكفتگی حقایق است كه انسان، شناخت را به عنوان هدف و وسیله زندگی در نظر می گیرد. وسیله بودن شناخت برای وصول به واقعیات و برخورداری از آن ها در مسیر تكامل است و بعد هدفی شناخت نیز عبارت است از: گسترش موجودیت انسان در جهان هستی.

6- تحریك عشق : عشق نیز موجب شناخت می شود. در شناختی كه انگیزه آن عشق است، انسان واقعیات را خوب و زیبا می بیند. شناخت هایی كه با تحریك عشق حاصل می شود، به استدلال های منطقی معمولی توجه نمی كند.

7- اعتقاد : عبارت است از آن حالت روانی كه رویدادها را به گونه ای خاص توجیه می كند. به طور مثال: كسی كه به جریان تنازع در بقا اعتقاد دارد، این اعتقاد موجب می شود تا شناخت قدرت را بر همه چیز مقدم دارد.

اعتقاد می تواند بر دو گونه باشد: یكی اعتقاد ایستا و دیگری اعتقاد پویا. در اعتقاد ایستا، انسان همه مسائل را به گونه ای خاص و انعطاف ناپذیر توجیه می كند. مثلا اگر متفكری معتقد باشد كه انسان ذاتآ شر است، همه مسائل را با این عقیده تفسیر خواهد كرد. در اعتقاد پویا، انسان همواره واقعیات را یكسان تفسیر نمی كند، بلكه اعتقاد وی موجب می شود تا واقعیات را آن چنان كه هست، شناسایی كند.

8 - ایمان : عبارت است از پذیرش حقیقتی كه فعال ترین عنصر شخصیت انسان است و همه سطوح وجود انسان را تفسیر و توجیه می كند. شناخت هایی كه بر اثر ایمان تحقق پیدا می كنند، آرام بخش ترین و تحرك بخش ترین شناخت هاست.

ایمان به یك حقیقت كه به همه زوایای تاریك زندگی آدمی، مانند خورشید بی غروب می تابد، شخصیت را از متلاشی شدن و چندگانگی نجات می دهد و حیات آدمی را با الگوها و معیارهای پایدار، نظم و انسجام می بخشد. ایمان هر عملی را كه در راه وصول به ایده آل مطلوب از انسان صادر می شود، طعم حیات می بخشد.